Het huwelijk, gefacelift

In vijf uur en evenveel afleveringen (Levi schrapte Bergmans tweede episode) volgt het nieuwe prestigeproject van HBO de onontkoombare implosie van het schijnbaar gelukkige huwelijk tussen de gegoede, hoogopgeleide, witte en heteroseksuele Mira en Jonathan. Scenes from a Marriage toont de cruciale momentopnames uit een decennium aan echtelijke betovering en ontgoocheling. Geleidelijk maakt de onbewuste, subtiele desintegratie plaats voor doelgerichte, expliciete persoonlijke aanvallen, figuurlijk én letterlijk. Van onuitgesproken verwijten naar niet langer onderdrukte agressie; van ‘heroïsche’ stiltes naar ongebreideld verlangen. Wanneer je iemand zo innig kent, weet je waar het raakt. Het stel ‘emotionele analfabeten’ kan niet zonder en niet met elkaar; ze hebben elkaar gered en gebroken.

In Bergmans versie is Marianne een echtscheidingsadvocate die ook het huishouden met twee kinderen runt en Johan een vaak buitenshuis verblijvende professor psychologie. Levi kiest voor een ‘moderne’ omkering van die klassieke genderrollen: Mira is een ambitieuze productmanager in de techindustrie en Jonathan een joodse filosofieprofessor met flexibele werkuren, waardoor hij de meeste taken als zorgdrager voor hun dochter op zich neemt. Jonathan zou gezien kunnen worden als een codependente man, blind voor de gevoelens van zijn vrouw; Mira als een geëmancipeerde vrouw die zich niet langer klein wil maken bij haar man. De insinuatie dat er een andere perceptie heerst wanneer een man of een vrouw het gezin ‘verlaat’ heeft potentieel, maar een dat de serie niet verwezenlijkt. Meer nog, valt er ook niets te zeggen voor de omgekeerde interpretatie? Is Jonathan niet nog steeds de op-een-slimme-manier-ingewikkelde en rationele man? En is Mira niet de, zoals ze het zelf zegt “gestoorde”, emotionele, ja zelfs boze vrouw? Eén die blijkbaar ook amper een achtergrondverhaal van enig belang heeft?

Vele films bewandelden al het pad van het conflictueuze koppel en de maatschappelijke context anno 2021 kent andere uitdagingen dan het onder druk staan van het traditionele instituut dat het huwelijk is. Maar deze omkering is niet het magische wondermiddel om de reeks de gezochte ‘hedendaagse’ urgentie te geven; net zomin als het introduceren van smartphones, Airbnb en TED Talks trouwens. Het voelt te oppervlakkig, te gemakkelijk. Ook de performativiteit van het man en vrouw zijn, benadrukt door de ‘behind the scenes’-intro’s en -outro van de afleveringen, overstijgt de gimmick niet. Levi biedt weinig inspirerend inzicht in hoe het getrouwde leven veranderd is, hoe de wezenlijke dynamieken van echtelijk engagement vandaag begrepen kunnen worden. In dat opzicht is het verstilde en esthetische Master of None Presents: Moments of Love met zijn zwarte, queer hoofdpersonages (en een vermeldenswaardige, schitterende vierde aflevering) een frissere, eigenzinnigere kijk op Bergmans narratieve en cinematografische erfenis.

Scenes from a Marriage is vakkundig gemaakt, Chastain en Isaac hebben een authentiek chemie en wie praatgrage fictie niet schuwt zal menig dialoog waarderen. Toch moet het gezegd dat waar Levi’s reeks uitblinkt, ze vooral schatplichtig blijkt aan Bergmans origineel. Hij bleef trouw aan het script (soms letterlijk), de spanningsboog, wat er wanneer onthuld wordt en hoe, de theatrale vorm, de titels van de afleveringen… Het geeft nog maar eens blijk van Bergmans meesterlijke televisionele experiment. De huwelijksperikelen en -gesprekken die Bergman snedig en eerlijk vastlegde, en die ook ongelofelijk neergezet werden door Liv Ullman (Bergmans ex) en Erland Josephson, voelen vijftig jaar later nog steeds waanzinnig relevant. Alle cosmetische ingrepen ten spijt, blijft het dus toch het oudere gezicht dat intrigeert.