“On est artiste ordinaire ou quelque chose de plus.” De tekst in het boekje bij de dvd-uitgave van Thierry Zéno (1950-2017) opent met een quote van de meester zelf, geplukt uit een conversatie met zijn grote voorbeeld Félicien Rops. En Zéno’s films zijn zeker quelque chose de plus! Hoewel de maker een beetje vergeten is in de Belgische filmscene, klinkt in zijn werken de echo door van Luis Buñuel, Pier Paolo Pasolini en zelfs Hieronymus Bosch.

CINEMATEK verzamelt drie van zijn films. Niet veel. Maar zijn filmografie is met tien werken behoorlijk compact. Het korte(re) Bouche sans fond ouverte sur les horizons uit 1971 is de oudste van het drietal. Het is een documentaire over het leven en het werk van de schizofrene schilder Georges Moinet. Die leefde twaalf jaar in stilte in een ‘gesticht’ bij Namen tot hij op een dag begon te schilderen. Gewoon – zoals hij het zelf zegt in de film – als “oplossing voor het leven”. Bijzonder is Zéno’s camera die details van werken in beeld brengt die je ook vandaag als kijker nog moeilijk kan plaatsen. De film overstijgt het eenvoudige portret: hij schildert een beeld over hoe ons geheugen en onze hersenen mogelijk kunnen functioneren. Moinets uitleg zelf grenst soms aan het bevattelijke. En dat is precies waar Zéno ook op doelt: een gefragmenteerd beeld van een kunstenaar dat hij registreert met zijn meestal dwalende camera. Rondzwervend, net zoals Moinet en Zéno zelf.

Dé film op deze uitgave is Vase de noces, uit 1974, waarmee Zéno, indertijd slechts 24 jaar, internationaal schandaal maakte. The Pig Fucking Movie (One Man and His Pig), zoals hij in het Engelstalige circuit in omloop kwam, schetst in ingetogen zwart-wit het verhaal van een boer die verliefd wordt op zijn zeug. De paus was er indertijd verzekerd dol op, en wie door het werk verder kijkt dan deze tierische Liebe (dank u Ulrich Seidl!), ervaart een haast religieuze filmbelevenis. Zéno, en ook Dominique Garny als de alchemist-kluizenaar, tonen zich stekelig en punk avant la lettre. Vase de noces: een weinig bekende mijlpaal uit de Belgische cinema, het betovert en verontrust. Zéno schreeuwt midden jaren zeventig naar de goegemeente een welgemeende fuck you…

And die? In de andere film op deze fantastische dvd-release, Des morts uit 1979, gaat Zéno verder op zijn ingeslagen donkere, surrealistische en fascinerende weg. Deze bijzonder schokkende doch ook essentiële documentaire toont hoe mensen over de planeet omgaan met de dood. We zien rituelen van Thailand tot Amerika. De achtergeblevenen rouwen, wenen en doen soms vreemde dingen met hun lijken. Zéno’s camera blijft vaak statisch. Hij zoomt gevaarlijk dicht in op lijkschouwingen, balsemingen en verbrandingen van lichamen. Is dit antropologie of etnologie? Zéno bewandelt een slap koord tussen existentiële mijmeringen en exploitation cinema. Mondo cane (Paolo Cavara, Franco Prosperi en Gualtiero Jacopetti, 1962) is wat dat laatste betreft zeker een invloed. Maar dan anders, dieper en menselijker. Minder humoristisch ook: met Des morts valt niet te lachten. Wiens maag het aankan, ziet een ontluisterend beeld van de mensheid, van liefde en vertrouwen, van nederigheid en van nietigheid. Zéno is iets van ieder van ons, en zijn bijzondere nalatenschap geeft kracht om te leven.