Niet voelen, maar handelen

Met Tout s’est bien passé kaart François Ozon opnieuw een actueel taboe aan: deze keer geen homoseksualiteit (Eté 85), seksueel misbruik binnen de katholieke kerk (Grace à Dieu) of vrijwillige prostitutie (Jeune et jolie), maar illegale euthanasie. De tachtigjarige André herstelt maar moeizaam van een herseninfarct en vraagt zijn dochter Emmanuèle hem te helpen met begeleide zelfdoding. Omdat deze vorm van euthanasie in Frankrijk illegaal is, plant ze een trip naar Zwitserland waar hij waardig kan sterven.

Zoals wel vaker is Ozon niet bijster origineel in zijn onderwerpskeuze. Het aftakelende, verouderde en stervende lichaam fascineerde reeds menig regisseur: in Amour (2012), bijvoorbeeld, volgt Michael Haneke een gepensioneerde en verlamde muzikante, en in het recente The Father (Florian Zeller, 2021) vertolkt Anthony Hopkins de rol van een dementerende vader. Met een drietal flashbacks naar Emmanuèles kindertijd doorbreekt Ozon zijn dunne narratief en spiegelt hij het heden aan het verleden. Niet opzichtig, maar subtiel en doordacht. Zo toont hij bijvoorbeeld eerst hoe Emmanuèle het speeksel in de laaghangende mondhoeken van haar vader droogdept, en vervolgens hoe een jongere André zijn overgevende tienerdochter te hulp snelt met een doekje. De rollen zijn omgekeerd: Emmanuèle voedt haar vader met de paplepel, troost hem wanneer hij huilend wakker wordt en stelt haar werk uit om voor hem te zorgen.

Deze dialectiek tussen heden en verleden is niet alleen elegant, maar bij momenten ook bevreemdend. Geleidelijk onthult Ozon dat Emmanuèle als kind haar vader verafschuwde. Ze wenste hem zelfs dood. Tientallen jaren later smeekt hij haar dat ondertussen ontgroeide verlangen om te zetten in de praktijk. Het kost haar veel moeite om haar naïeve kinderwens te onderscheiden van de realiteit, om moord te onderscheiden van zelfmoord. Dat de Franse autoriteiten haar hulp beschouwen als medeplichtigheid aan moord maakt het haar niet makkelijker.

Door een nieuw verhalend perspectief te bieden op een thema dat reeds te vertrouwd is, tracht Ozon deze tekortkoming te verhullen, al slaagt hij niet helemaal in zijn opzet. Hij focust niet op het emotionele verwerkingsproces van André en zijn naasten, maar op de praktische kant van illegale euthanasie. Emmanuèle moet een medisch dossier samenstellen, de geheime reis naar Zwitserland plannen en voorbereidingen treffen voor de begrafenis. Ze zou afscheid moeten nemen, maar heeft een te lange to-dolijst.

Op zich is een vertrouwd thema geen hoofdzonde, want een bewuste en intrigerende stijl kan zelfs de meest alledaagse handeling als nieuw laten aanvoelen. Ozons beeldvorming blijft echter erg conventioneel en weinig opvallend, wat wel past bij de realistische verhaallijn maar de film als geheel niet naar een hoger niveau tilt. Zo lijkt hij te vergeten dat cinema zowel een narratief als een visueel medium is. Dat hij zich baseerde op de gelijknamige, autobiografische roman van Emmanuèle Bernheim verklaart de verhalende focus wel, maar rechtvaardigt hem niet. Ozon slaagt er namelijk niet in deze basis visueel te overstijgen.

De kans is klein dat Ozon vertrouwd is met de poëzie van Willem Elsschot, al lijkt Tout s’est bien passé wel diens bekendste vers te illustreren. Net zoals zijn oudere hoofdpersonage moet hij een resem obstakels overkomen, zoals het zoeken naar een vernieuwend perspectief en een juiste balans tussen het verhaal en de beeldvorming. Hoewel André uiteindelijk alle “praktische bezwaren” overwint, slaagt Ozon er niet in de kloof “tussen droom en daad” te dichten.