De hemel kleurt rood: romantisch, ironisch én modern

Christian Petzold schreef een film over een jonge schrijver, Leon (Thomas Schubert), op vakantie met een vriend in een huisje waar toevalligheden zich aaneenrijgen. In het huis wil de schrijver vooral verder werken aan zijn manuscript, de vriend is minder ijverig en laat zich de omgeving welgevallen. Dat er toevallig nog iemand in het huisje logeert, zorgt bij beiden voor grote veranderingen. Ze voelen verschillende dingen en handelen er elk op hun eigen manier naar. De liefde gaat alle kanten op (in- en uitwaarts) en blijft vooral onuitgewerkt.

Het hoofdpersonage draagt de woede van een Rimbaud in zich, maar levert allesbehalve even goed werk af. Zijn eerste manuscript wordt simpelweg rommel genoemd. Hij wordt door de ijsverkopende Nadja (Lydia Beer) in z’n hemd gezet. De zwarte, nooit uitgetrokken blouse van de jonge schrijver geurt de eerste helft van de film nog naar intellectuele arbeid: het moet wel goed zijn wat hij schrijft. Maar terwijl de anderen uit de kleren gaan om samen de zee in te duiken, begint Leon’s hemd naar zweet en zelfzucht te ruiken. Niet alleen Nadja vindt zijn werk slecht, ook de uitgever heeft er geen goed woord over te zeggen. Wanneer de ijsverkopende tong vervolgens haar favoriete Heinrich Heine reciteert, dichtend over een jonge slaaf die sterft als hij liefheeft, wordt het de gekwetste schrijver te veel. Hij drukt nog snel zijn liefde uit voor de vrouw van wie hij niets weet en keert dieper in zichzelf. De redacteur stelt voor simpelweg opnieuw te beginnen, met een volledig ander verhaal.

(Dat tweede manuscript, daar zitten we middenin. De hele film is een meta-spel.)

Petzold maakte een film over het schrijven, over een moeilijke schrijfzomer, over een moeilijk karakter, de nood aan afzondering, de worsteling om die wil tot afzondering door te drijven en tegelijk écht aan het werk te beginnen én niet onsympathiek over te komen. Vreselijk. Je asocialer gedragen dan je bent, niet mee willen zwemmen of koken of daken herstellen. Ten koste van de vriendschap, ten goede van de kunst (zou je willen). Misschien wel de worsteling van vele jonge makers. Openheid tonen, ervaringen opdoen die het werk mee vormgeven, niet overkomen als een complete narcist, het schuldgevoel dragen in die momenten waarin niets gemaakt wordt, terwijl het werk als excuus diende om ergens niet aan deel te nemen. Liegen tegen vrienden die slechte fotoreeksen maken. Een redacteur in een kleine auto. Een knappe vrouw die nieuwsgierig maakt. Goulash in een plastic zak. Blikken die van de ene schone naar de andere overlopen.

Roter Himmel is al dat en een bosbrand, eerst op veilige afstand, later op minder veilige afstand: er groeit en dreigt een rode hemel die op geen enkel toeschouwend gelaat weerkaatst. De aangezichten zijn koud en blauw als in een stille film. De afwezigheid van de reflectie doet vermoeden dat de brand (verwoestend, passioneel, warm, té warm) vooral vanbinnen woedt, want “niemand onttrekt zich ongestraft aan de middelmaat,” schrijft historicus H.W. van Loon. Wie beter wil, krijgt anderen tegen zich, en botst misschien nog wel het meest met zichzelf. Wie de middelmaat te boven wil, kan het spel van de liefde niet spelen, kan zich amper met vriendschappen omringen.

Is dat zo? Of is het hele spel slechts romantische ironie die Petzold opvoert, met Heine en Rimbaud in zijn rangen? Petzold is een filmmaker met grote literaire lust en dat is aanstekelijk, al durven lange lijnen tekst soms mooie composities net verdoezelen en worden metaforen soms verdacht groot. De vlammen zijn grotesk, de verstrengelde lichamen van een jong stel worden naast eenzelfde prent uit klassieke kunstboeken gelegd. Toont Petzold de navelstaarderige, zelfgeslagen kloof met de realiteit in een bewust slechte fictie, en verkoopt hij die vervolgens als iemand anders’ rommel om zichzelf te vrijwaren? Laat in de film breekt immers plots een voice-over aan: het afgewerkte tweede manuscript blijkt de voorbije film te zijn. Een loop. De schrijver schrijft slecht over hoe slecht hij schrijft. Petzold, erbovenop, filmt hoelang slechte kunst het ondanks-alles-oprechte centrum kan blijven van ironiserende kunst.

Hand in hand met Petzold, trachtte de jonge Leon tenslotte niet meer dan iets te maken (creëren zegt men ook wel). De moderne vraagstukken van kruisvuurliefde, het leven van ervaringen (“journeys and experiences“), het leven in een tijdperk van eindeloze afleiding … Het zijn hindernissen die Petzold heus ook ziet. In zijn eigen minimalistische stijl haalt hij de romantiek van de eenzame schrijver onderuit en zet in de plaats neer: een knoeier, net als de rest van ons.