Wat zei de paddenstoel?

Aan de andere zijde van een vuile voorruit rollen de hellingen en afdalingen van een asfaltweg vanuit Toulouse richting het Franse platteland voorbij. De tijd verstrijkt, het wegdek wordt steeds slechter en de omgeving dichter bebost. Dit is het soort plek waar dorpen minstens een uur rijden uit elkaar liggen, waar het woud zich door de valleien spreidt, een plek die weids is en bekrompen tegelijk: want in die valleien staan huizen. Kleine huizen met kleine kamers en oneindige koterijen gevuld met tapijtjes, ornamenten, familiefoto’s en flessen pastis. De kerktoren is het enige wat boven de laagbouw uitsteekt. Dit is het geboortedorp van Jérémie. Zijn terugkeer zal alles veranderen.

In Miséricorde van Alain Guiraudie wordt het dorpsleven verstoord door een indringer met een geheim. Voor de begrafenis van Jean-Pierre, de bakker, verblijft Jérémie een tijdje bij diens vrouw Martine en zoon Vincent, die hem aanvankelijk met open armen ontvangen. De sfeer blijft niet zo gemoedelijk. Jérémie vertrekt namelijk niet meer terug naar Toulouse, wat zorgt voor steeds meer onrust in het gezin. Wat zich ontspint is een kluwen van publieke geheimen, private verlangens en neurotische achterdocht.

Er speelt iets onder de oppervlakte. Miséricorde is een film over zwijgen en verzwijgen. Dat begint al bij de aankomst van Jérémie. Waarom heeft Martine hem uitgenodigd? Hij ‘kon het goed vinden’ met Jean-Pierre. Het is voor zowel de kijker als Martine duidelijk dat Jérémie een bijzondere verhouding had met Jean-Pierre, iets wat ze bedekt met de mantel der liefde. Ze weet er dus van, maar ze zegt niets. De link tussen de liefde en de dood is intussen gelegd. Na een kort gesprek aan de keukentafel vraagt Martine aan Jérémie of hij Jean-Pierre nog eens wil zien. Het shot waarop de dode bakker ten voeten uit in beeld verschijnt, komt direct hard binnen. De andere personages lijken even niet te bestaan. Het is zo prachtig als het simpel is. Een lijk, stijf, aangekleed op z’n paasbest, opgebaard in een schrale kamer op een schraal bed. Er volgt nog een close-up om te bevestigen wat we al wisten: deze man is dood. Het contrast met een foto van een vitale Jean-Pierre in zwembroek later in de film kan niet groter zijn.

Het contrast maar vooral ook de overlapping van lust en dood speelt op verschillende manieren in de film. Dat is het duidelijkst in het bos waarin Jérémie verscheidene keren eekhoorntjesbrood gaat plukken, zonder terug te keren met paddenstoelen. Het is waar hij zowel Vincent als de pastoor treft tijdens zijn wandelingen. Het bos is een surreëel en uitbundig geel decor waarin de twee belangrijkste geheimen van de film spelen: het geheim van homoseksualiteit en het geheim van de moord op Vincent. Jérémie en Vincent ontmoetten elkaar namelijk af en toe ‘toevallig’ in het bos. De pastoor, die plichtbewust een mandje vol eekhoorntjesbrood bij zich heeft, betrapt hen daar. Het is duidelijk wat hij denkt dat er gaande is. Maar is het zo simpel? Vincent wordt steeds agressiever, hij wordt jaloers, maar ook verliefd. Hij beschuldigt Jérémie er in blinde woede zelfs van dat hij seks wil met zijn moeder. De situatie blijft escaleren, tot het tot een confrontatie komt. Wat seks had kunnen zijn, is een moord geworden. De fallische paddenstoelen op de plek waar Jérémie het lijk onder de bladeren heeft begraven, wrijven het er alleen dieper in.

Wat is barmhartigheid? Miséricorde cirkelt rond verschillende akten van wrede genade. Martine is barmhartig omdat ze oogluikend de verliefdheid van Jérémie op haar overleden man toelaat en hem zelfs het recht om afscheid te nemen niet ontneemt. Maar ze zwijgt wel. Hier komt ook het tegenstrijdige personage van de pastoor op de scène. Zijn barmhartigheid is ook zwijgen. Hij lijkt Jérémie mee te willen nemen in zijn nihilistische denkwereld waarin zondigen een nulsom is, zolang er niet over gesproken wordt. “We zijn allemaal schuldig”, zegt hij. “De mensen hebben hun moorden nodig.”