Wie er bozer was

De sneeuw schikt zich talmend naar de lente die de Franse Alpen binnentreedt, geelgorzen verkennen donkergroene naaldbossen, de lucht helder en ijl, en uit een riante chalet dreunt een kitscherige steelbandcover van 50 Cents ‘P.I.M.P’. Onderaan het huis buigt de slechtziende Daniël (Milo Machado Graner) zich over het roerloze lichaam van zijn vader, hij drukt zijn oor tegen de stille borstkas, een grijsogige bordercollie vlak naast hem.

“I didn’t kill him.” Succesvol romancier Sandra Voyter (Sandra Hüller), de vrouw van de overleden Samuel (Samuel Theis) en moeder van Daniël, richt zich aan de keukentafel tot vriend en advocaat Vincent (Swann Arlaud). Tijd om te rouwen is er nauwelijks: de dood van Samuel wordt een mort suspecte geacht vanwege een wond aan zijn slaap die onverenigbaar lijkt met de gemaakte val, en bij gebrek aan getuigen of alibi wordt Sandra hoofdverdachte in de zaak. Vincent is even stil na Sandra’s bewering van onschuld. “That’s not the point”, antwoordt hij. Zowel in rechtszaken als in Justine Triets Gouden Palm winnende Anatomie d’une chute draait het tenslotte niet om de waarheid, maar om het verhaal dat het meest geloofd wordt.

Om tot deze verhalen te komen moet de val ontleed worden, een sectie die dwars door de familiale verhoudingen van het gezin, het huwelijk van Sandra en Samuel, en alle betrokkenen individueel snijdt. Het is een spel van reductie: Samuel gereduceerd tot pop die de val tientallen keren opnieuw moet overdoen om meer informatie over de doodsoorzaak te vergaren, Sandra tot gedaagde en het huwelijk tot binaire tegenstelling. Dit alles in functie van het vonnis, het vinden van een verklaring die niet per se klopt, maar domweg kloppend genoeg lijkt.

Gevangen in een korrelig camcorderkader wordt Daniël ondervraagd over zijn ouders, of ze ruzie hadden op de dag van de val, en wie er bij ruzies meestal bozer was. De officier van justitie (Antoine Reinartz), een man die het nog voor elkaar krijgt neer te kijken op een tribune, haalt als bewijsstuk een opname van een dispuut de dag vóór de val aan. Daarin geeft Samuel uiting aan zijn gevoel geen tijd voor zichzelf te hebben, zich voortdurend te moeten schikken naar Sandra en haar carrière, waardoor hij geen ruimte heeft voor zijn eigen literaire ambities. Sandra pareert door hem te laten zien dat hij de inrichting van zijn leven zelf ontwierp, neemt stellig een individualistische positie ten aanzien van de relatie in en hekelt de aantijging dat zij Samuel tijd zou afnemen of verschuldigd is. Zoekend naar een motief voor ofwel de moord ofwel de zelfdoding waar de verdediging voor pleit, staat het huwelijk an sich terecht. De kwaliteit van de relatie in een imaginair puntensysteem gegoten waaruit na zo nauwkeurig mogelijk turven zal blijken hoeveel er van elkaar gehouden is, en door wie het meest.

De narratieven die in de rechtszaal tegenover elkaar worden gezet en de conclusies die daaruit getrokken kunnen worden, rusten op de schouders van vertellers die elk op hun eigen manier onbetrouwbaar zijn. Sandra lijkt het ene moment geraffineerd in het vrijgeven en achterhouden van informatie, en het volgende gewoonweg verloren in de dwalingen van het recht. Samuel heeft op zijn beurt de ruzie opgenomen voor een literair project en had dus baat bij het uitlokken van het conflict. Wanneer Daniël in zijn getuigenis over een herinnering vertelt waarin zijn vader hem op een indirecte manier lijkt voor te bereiden op zijn uiteindelijke sterven, spreekt Samuel niet met zijn eigen stem maar met die van zijn zoon: gekleurd door de niet te verkroppen gedachte dat zijn moeder een aandeel in de val zou hebben gehad. Ook de film zelf verandert als verteller continu van positie. De camera hangt aan de twijfel over de validiteit van Daniëls getuigenis, oscilleert tussen twee partijen die over hem en zijn ervaring spreken alsof hij zelf niet aanwezig is, staat in het voltallige publiek van de rechtszaal, wordt gehanteerd door een rechercheur, zigzagt met de bordercollie mee tussen politiewagens. Het verhaal dat Anatomie d’une chute vertelt is, net als de getuigenissen, een versie van een niet te achterhalen geschiedenis, een knellende weergave van de heimelijk noodzakelijke beperkingen van het rechtssysteem en de breedvoerige nuances van liefde, schuld en dood. Bij gebrek aan zekerheid, wanneer huiver zijn houdbaarheid verliest en er omwille van de vrede besloten moet worden wat waarheid is, is het een kwestie van kiezen voor het meest waarschijnlijke, en de rest van de vragen maar laten voor wat ze zijn.