Zweetparels voor de zwijnen

Thelonious Monk ademt zwaar terwijl platenbaas en voormalig pianist Henri Renaud als presentator van dienst het televisieprogramma Jazz portrait inleidt. Alain Gomis duwt Renauds stoffige woorden weg van de klankband en laat Monk ademen. Zweetdruppels parelen van diens voorhoofd over z’n grijzende baard. De vlekjes die vast op z’n maatpak groeien, blijven buiten beeld. Wezenlijk in zichzelf gekeerd kijkt hij voor zich uit, met een blik die niet verder reikt – en dat ook niet wil – dan de zwarte en witte toetsen onder z’n vingers.

In de research als voorbereiding op een biografisch geïnspireerde film over Monk stootte Gomis, die eerder de broeierige kracht van live muziek vatte in fictiefilm Félicité (2017), op de rushes van het interview en optreden uit december 1969. Gomis maakt de interviewopnames tot een performance vol haperingen en herhalingen, geritmeerd op Monks ergernis. Die wordt aangewakkerd door Renauds hautaine houding die bovenal mikt op bevestiging van zichzelf en de zijnen. Wanneer Monk vertelt dat hij zich jaren geleden bij z’n eerste optreden in Frankrijk onheus behandeld voelde, onder meer omdat hij van alle aanwezigen het slechts betaald werd, wuift Renaud die woorden weg. Eerst in het Frans tegen de meeluisterende opnamecrew en later in het Engels, tegen Monk. De pianist-presentator, die in het interview pocht met z’n vriendschappelijke bezoek aan Monk in de VS, meent dat zulke opmerkingen niet horen; “it’s not nice”, zoals de ondertitel van Rewind & Play herhaalt. Pas later vernemen we – via een andere hakkelende presentatietekst – dat Renaud goed bevriend is met de festivalorganisatoren die Monk naar Parijs haalden en dus verantwoordelijk waren voor diens schamele gage. Voor de “Do it your way” die de presentator Monk bij aanvang van het interview voorhoudt, blijkt nauwelijks ruimte.

Toch is dat wat Monk zo veel mogelijk doet: z’n eigen pad bewandelen. En dat pad loopt niet langs pasklare soundbites, zoals ook z’n pianospel het traditioneel melodieuze omkeert en doorkruist. Waar Gomis het hortende interviewgesprek met herhaalde vragen en half ingeslikte antwoorden versnijdt tot een oefening in ongemak, geeft hij de sequenties waarin Monk de toetsen beroert – aanvankelijk nog met sjouwende en keuvelende studiomedewerkers om zich heen – wel alle tijd.

Is het Gomis dan te doen om ‘de muzikant simpelweg muzikant te laten zijn’? Niet helemaal. Zulke vrijblijvendheid zou te dicht aanschurken tegen Renauds voorkeur om gezellig te keuvelen over waarom Monks piano in de keuken staat (het is de grootste kamer in z’n appartement) en zou te netjes in de pas lopen met de presentator die stelt dat Monk zelf liever (en beter) muziek speelt dan te praten. Dat Monk de piano verkiest boven een respectloos interview mag duidelijk zijn. Hem enkel opvoeren als een muzikant die z’n ‘kunstje’ komt doen, zou Monk al te zeer reduceren tot een ongevaarlijk estheet en zou bovendien de angel uit de film halen.

Net de manier waarop Gomis Monks muziek inzet, geeft aan dat hij er niet zomaar op uit is diens muzikale performance ‘zonder meer’ op te vissen uit het archief. Wanneer Monk weinig hoffelijk om nog een extra medium-tempo deuntje wordt gevraagd, mompelt hij: “One tune, and that’s it?” Hij had net al alles gegeven achter z’n piano, maar geeft niet af. De eerstvolgende vingertoetsen klinken agressief, alsof hij de frustratie van zich afspeelt. Vervolgens is er ook weer meer ruimte voor zachtere elegantie. Deze confrontatie lijkt een opmaat voor het slot van de film. Daarin buigt, kraakt en breekt Gomis finaal de commentaar van presentator Renaud. Rewind & Play monteert diens woorden op het pianospel van Monk. In de botsende talen van tegenstribbelende jazzklanken en glibberig wegglijdende tv-praat kan Monk – opnieuw, maar nu voor het eerst en plein public – de bovenhand halen. Via de montage grijpt film de zeggenschap die Monk was ontnomen en die hij via z’n pianospel weer naar zich toe haalde.

Hier vind je de vertoningsdata van Rewind & Play op Film Fest Gent.

 

Geen woorden voor

Wat beweegt ons in film? Fantômas houdt de vinger aan de pols tijdens Film Fest Gent, met vandaag Un beau matin van Mia Hansen-Løve en het tasten naar de juiste woorden.

Pamperparanoia

In samenwerking met Film Fest Gent publiceren we in de reeks ‘Wide Angle’ reflecties bij filmvertoningen. Bjorn Gabriels jongleert met de metaforen en de slogans die Ruben Östlund hem in Triangle of Sadness aanreikt.

 

 

Een vluchthaven voor nachtraven

De recente restauratie van Toute une nuit is voor nieuwe Brusselaar Michaël Van Remoortere een gelofte om de stad die Chantal Akerman in een enkele nacht bezingt te verdedigen door haar lief te hebben zoals zij is in al haar prachtige en gemankeerde overdaad.

Fantômas #1: het geheugen, de herinnering

Het verleden is nooit dood. Het is niet eens verleden tijd. Die memorabele gedachte van William Faulkner spookt bij uitstek door elk bewegend beeld. In zijn meest oorspronkelijke vorm is film niet minder dan gestolde tijd, uitgekristalliseerd in 24 beelden per seconde. De filmgeschiedenis is dooraderd met werken waarvan de vertelling in de herinnering duikt, of waarin de herinnering opduikt in de vertelling; talloze cineasten — van gisteren, vandaag en morgen — maken van het geheugen hun ontginningsterrein.

 

 

Zwijgen en zingen!

De musical Annette van Leos Carax doet schrijver Michaël Van Remoortere verwijlen bij het gevaar van fictie in haar langdurige pas de deux met de realiteit.