Een stil verlangen

Doorheen een laken van mist tekenen de contouren van pikzwarte dennenbomen zich af. Het geluid van een auto wringt zich door de stilte van een Engelse winternacht. De koplampen doorbreken de duistere massa en dwalen steeds verder van de bewoonde wereld af. De passagier, Julia Hart, wordt meegevoerd naar een gotisch landhuis dat dienstdoet als akelig hotel. Zonder dat The Eternal Daughter inhoudelijk de verwachtingen van een griezelfilm inlost, laten de volgende vijfennegentig minuten die duistere en bestemmingsloze sfeer niet meer los. Wanneer Julia het portier opent, trekt de koude in haar kleren. Een lichtboom creëert een wandelpad tussen de auto en het landhuis. De drie hoofdpersonages maken hun entree, twee keer Tilda Swinton en haar ‘reallife’ hond.

De verdubbeling van Swinton is de keuze voor een onmogelijkheid. Het idee dat zij twee keer tegelijk maar toch niet hetzelfde kan zijn, draagt bij aan de mysterieuze sfeer. Swintons tegenspel met zichzelf vindt voor een groot deel zijn oorsprong in improvisatie en is allesbehalve klassiek. Ze lijkt twee vrouwen te vertolken in de vorm van portretten, wat Joanna Hogg visueel verraadt door de reflectie van haar gezicht op te vangen in ovale spiegels als een foto in een medaillon. Swinton speelt twee archetypes, een vrouw die er niet aan toekomt om zichzelf te worden en een moeder die te veel vraagt.

Julia zit tegenover haar moeder in de lege eetzaal. Ze draagt een donkerrode jurk en haar moeder een mosgroene. De donkere kamer licht op met de aanwezigheid van de twee felle kleuren. Het bord van haar moeder ligt volgestouwd met kleine ingepakte vormpjes. Julia’s moeder kan niet tot de gepaste woorden komen om te reageren op wat er voor haar ligt. Julia verschuilt haar gezicht achter de menukaart en stamelt dat ze honger heeft. Haar moeder kijkt haar vol schuldbewustzijn aan en geeft toe dat ze helemaal geen honger heeft. De weemoed overvalt Julie, ze slikt haar woorden in en neemt haar honger terug. Er weerklinkt geen ander geluid.

De donkerte die het scherm domineert is een sluier die de bredere vraagstukken en thema’s van Hogg verhult. Maar door de stilte die volgt op Julia’s vragen schemert het stille lijden van de regisseur. In eerste instantie is The Eternal Daughter een poging van Hogg om het recente verlies van haar moeder te kunnen verwerken. Daarnaast onthult de film een wrange relatie tussen moeder en dochter. Julia geeft toe dat ze haar echtgenoot verwaarloost en niet meer in staat is om te schrijven omdat ze geobsedeerd is met het tevredenstellen van haar moeder. Het feit dat de moeder aanwezig blijft hoewel ze overleden is, beklemtoont het oneindige karakter van haar vraag, waaraan de dochter niet tegemoet kan komen.

Deze verhouding tussen moeder en dochter doet denken aan La pianiste van Michael Haneke, waarin pianolerares Erika zich niet van haar moeder kan losmaken. Ze deelt op veertigjarige leeftijd een appartement met haar en kan buiten haar moeder geen relaties aangaan. Zowel bij Erika in La pianiste als bij Julie in The Eternal Daughter zien we twee volwassen vrouwen die overmeesterd worden door hun moeder en daardoor hun eigen verlangens niet kunnen vervullen. Alsof ze zich nooit hebben kunnen loswrikken van een oedipuscomplex dat hun eigen ontwikkeling in de weg staat.

Zo’n psychoanalytische lezing doet echter geen recht aan wat Hogg werkelijk in The Eternal Daughter vertelt. Ze staat erom bekend geen grote hermetische verhaallijnen op het scherm uit te tekenen. In haar subtiliteit, zachte en statische cadrages en handjevol personages transponeert ze flarden uit haar geheugen tot universele denkbeelden. De film toont het deinen van een stil verlangen van een vrouw om tot zichzelf te komen, onder het massieve gewicht van rouw. Eenvoud en stilte nodigen uit om te reflecteren over bredere denkbeelden over de menselijke aard, maar spellen die allesbehalve uit.

Eigenlijk telt de film slechts drie personages: Julia, haar moeder en het huis. Het plot is bovenal een onderzoek van de verhouding die zij ten opzichte van elkaar innemen. Naast een hele resem aan alledaagse gewoonten, zoals het ontbijt van toast met pindakaas in bed, het avondmaal in de lege zaal, het wakker liggen en het uitlaten van de hond, wordt de opgebouwde spanning niet ingelost. Het spookhuis onthult geen geheimen of mysteries, het draagt alleen herinneringen. Het is de noodzakelijke schakel tussen Julia en haar moeder en wekt hun relatie weer tot leven. Als dochter wil Julia schrijven over het verleden van haar moeder, waarvoor ze een tijdlang verblijft in het huis waar haar moeders jeugdherinneringen aan de muren plakken. Op het gebroken witte behang rijgen figuratieve taferelen zich aaneen tot een donkerrode lijn. Arbeiders, landhuizen, loofbossen en paarden lijken op de achtergrond een ander verhaal te vertellen tussen de twee gezichten van Swinton in. Julia wil haar moeder met de neus op een onverwerkt verleden drukken en verliest daarbij zelf het evenwicht.

De eenvoud van The Eternal Daughter, de drie personages en de enkele repetitieve gewoontes voeren de kijker mee in Hoggs complexe rouwproces. De werkelijkheid die ze rond Julia spint, bestaat uit een hoop herinneringen en gevoelens die inzicht verlenen over moeders, dochters en alles wat er zich tussen hen in bevindt. Deze werkelijkheid drukt zich uit in de vorm van een griezelverhaal en bouwt zich op als een mysterie met de ondertoon van een stil verlangen dat niet naar buiten keert.