De mythe van de allesomvattende moederliefde

Net wanneer literatuurprofessor Leda (Olivia Colman) op een pittoresk, Grieks strand ontspannen hoopt te lezen, zet een luide familie uit New York de boel in rep en roer. Ze vragen haar om zich helemaal naar de andere kant van het strand te verplaatsen, maar Leda wil niet van wijken weten. Wat ze wél wil, daar valt veel moeilijker achter te komen.

Nochtans heeft deze vrouw van middelbare leeftijd haar leventje op een rijtje. Ze heeft een vaste positie aan de universiteit (in deze tijden dan nog!) die toelaat om een onderzoeksreis te maken, haar twee volwassen dochters bellen wanneer ze iets nodig hebben en ze voelt zich duidelijk comfortabel op zichzelf, genietend van haar vrijheid en de zachte Griekse laatzomerzon. Met haar kenmerkende, tikje ongemakkelijke lichaamstaal geeft Colman subtiel echter al vanaf het begin aan dat er onder die banale oppervlakte iets knaagt, schuurt en wroet.

Hoe diep Leda het ook tracht te begraven, steeds opnieuw steekt haar onbehagen de kop op. Het ongezegde vindt altijd zijn weg. Zo ontdekt Leda dat het mooi gepresenteerde fruit op de tafel in haar appartementje eigenlijk aan de achterkant helemaal verrot is of valt een dennenappel zo hard op haar schouder dat de resulterende wonde de hele film lang blijft ontsteken. Ze wil weglopen, maar alsof een onzichtbare elastiek aan haar rug hangt, wordt ze steeds opnieuw teruggetrokken.

Zo kan ook de relatie met de andere personages worden beschreven. Stuk voor stuk confronteren ze Leda met haar escapistische drang. Op het strand ziet ze een van de Amerikaanse vrouwen, Nina (Dakota Johnson), amper overweg kunnen met haar kieskeurige, zeurende dochtertje Elena. Wanneer Elena even vermist raakt en Leda haar toevallig terugvindt, lijkt een band gesmeed tussen de twee moeders. Ze lopen elkaar ook steeds opnieuw tegen het lijf. Lotsbestemming of toch iets anders? Bij elke ontmoeting is Leda duidelijk geraakt door Nina’s zoekende blikken van overweldiging en somberheid, wat Leda in lange flashbacks doet terugdenken aan enkele keerpunten in haar eigen leven.

De jongere Leda (Jessie Buckley) worstelt met het moederschap. Telkens als ze zich tracht te concentreren op haar passionele onderzoek naar de Italiaanse vertaling van de romantische dichter William Butler Yeats, vragen haar twee kleine dochters haar onverdeelde aandacht. “One continuously feels deprived, the other sucks everything out of me”, verzucht de jonge moeder over haar kinderen. Ze tracht dit spanningsveld wel te bespreken met haar omgeving, maar zelfs haar intiemste vertrouwelingen houden haar voor dat ze dat niet mag denken en voelen. Dat dat niet hoort voor een moeder. Dat moederliefde toch allesomvattend is, en mythisch. Ze internaliseert dat ook. “I’m an unnatural mother”, concludeert ze op latere leeftijd nog steeds met tranen in de ogen. De druk is haar te veel, elke beslissing lijkt de verkeerde. Of zoals het onderwerp van haar onderzoek passend stelt in zijn gedicht ‘The Second Coming’: the centre cannot hold.

Leda kijkt naar Nina en ziet haar jongere zelf: een vrouw claustrofobisch opgesloten in een rol waarvan iedereen, inclusief zijzelf, verwacht dat ze die perfect kan invullen. Het moederschap lijkt een plotse, deterministische omslag in de identiteit van een vrouw; wat dan met de eigen passies en verlangens daarnaast? Staat alles in het teken van de kinderen of kan ze nog iets behouden dat enkel van en voor zichzelf is? Jonge Leda geniet met volle teugen van elk moment waarop ze haar vrije wil kan uiten, een gedachte die meer diepgang geeft aan de ietwat overromantische scènes waarin personages elkaar bloedgeil maken door Yeats in het Italiaans aan elkaar te citeren. Het is niet (enkel) Yeats die haar zo in de ban heeft, het idee van vrijheid is wat haar zo dronken en euforisch maakt.

Leda kan maar geen bevredigende positie vinden voor de conflicten in zichzelf en dringt haar onzekerheden steeds meer op aan Nina. Met een gewelddadige insteek brengt zij echter Leda terug naar de realiteit: iedere moeder moet voor zichzelf en enkel voor zichzelf uitmaken hoe zij zich verhoudt tot de mythische identiteit van het moederschap. Gyllenhaals vertelling – een verfilming van Elena Ferrante’s novella De verloren dochter – veroordeelt geen van de personages voor hun acties of ideeën en komt uit bij een complexe conclusie over de veelvuldige vragen rond het centrale thema. De debuterend cineaste kiest daarbij voor een blikkenregie waarin acteurs meer vertellen met hun manier van kijken dan met de eigenlijke dialoog. De intense close-ups van Leda en Nina insinueren een diepere laag, ook al blijft die moeilijk te interpreteren: is er een erotische spanning tussen hen of speelt Gyllenhaal met een spiegelpaleis van identificaties? Ze schuwt een licht gevoel van desoriëntatie niet en vertrouwt erop dat de kijker toch de puzzel legt. Misschien weet Gyllenhaal, net als Leda, zelf niet echt helemaal wat ze wél wil, maar trekt een of andere elastiek aan haar rug. Het resultaat is een doordachte filmadaptatie waarin een veelzeggend blikkenspel ruimte laat voor het ongezegde.