Het gedroomde slachtoffer

Wat een interessante premisse is dat: zomaar opduiken in de dromen van mensen over de hele wereld. Waar gaat dat naartoe? Je kan het zo gek niet bedenken, met of zonder sardonische grijns om de lippen. Je kan aan Traumdeutung doen voor een hele samenleving, het collectief onbewuste omspitten en iedereen — jezelf incluis — door het slijk halen. De mogelijkheden zijn eindeloos en wonderlijk. Of je kan, zoals Kristoffer Borgli met Dream Scenario doet, de droomwereld als een plek beschouwen waar niks echt op het spel staat, de bühne voor een satire die slechts schijn is.

Borgli’s gedroomde stroman is de saaie, doordeweekse professor Paul Matthews (Nicholas Cage), die de status van most interesting man in the world verwerft wanneer beroemdheid hem overvalt. Vóór deze ommekeer was slechts een handvol mensen zich min of meer van zijn bestaan bewust: zijn tienerkinderen die zich schamen voor hun vader, enkele ongeïnteresseerde studenten in vrijwel lege aula’s en zijn collega’s die etentjes organiseren waarvoor hij nooit een uitnodiging ontvangt. Maar dan plots vertellen studenten hem dat hij in hun dromen opduikt. De professor voelt zich gezien. Dat hij ook in hun dromen helemaal niks uitspookt, vindt hij minder fijn, maar dat belet niet dat de hele wereld vervolgens van hem begint te dromen. Matthews wordt in een wip een ster op sociale media, met alle schijnbaar aangename gevolgen van dien, inclusief hippe en jeugdige marketeers die in een poging geld uit de schlemiel te slaan zelfs zijn wens willen bespreken om een saai boek uit te brengen, dat hij nog niet schreef, waarvan de ideeën al gepikt zijn door een collega en waar voorts niemand in geïnteresseerd is. Dat zijn plotse roem niet zijn verdienste is, is Matthews gauw en graag vergeten.

Het mag algemeen geweten zijn dat roem verwerven eenvoudiger is dan ze behouden. Wie viral gaat op sociale media, poogt in het verlengde daarvan vaak een carrière op te bouwen als influencer. Slechts weinigen oogsten echter een échte celebritystatus, de meesten zijn een seizoen later weer nergens te bespeuren. Het is de Icarus-vergelijking onwaardig, ze vallen van het niets in het niets. Weer anderen maken een faux pas en tuimelen verder de dieperik in. Zo vergaat het ook professor Matthews. Zijn gedroomde aanwezigheid blijkt kwaadaardig. Dat hij plots geliefd was, beviel hem wel. Dat die adoratie hem wordt afgenomen, bevalt hem helemaal niet. Naast een meelijwekkende montage van scènes waarin hij wordt uitgespuwd door de gemeenschap, krijgen we ook een resem voorbeelden voorgeschoteld van hoe vreselijk de nachtmerries zijn – gratuite horror incluis – en wat voor loser hij is. Zelfs zijn vrouw verkropt het niet meer en zet hem het huis uit. Van schlemiel naar slachtoffer: hier valt niet enkel Matthews droomscenario in duigen, maar meteen ook dat van de hele film.

Borgli lijkt te twijfelen welk doelwit hij raken wil: neemt hij de effecten van snel vergaarde beroemdheid in het vizier, of de uitwassen van call out culture — wat men cancel culture pleegt te noemen — die vooral supersterren treffen? Dream Scenario wil een kanttekening plaatsen bij zowel de vluchtigheid van roem als digitale brandstapel-praktijken, maar is daarvoor niet scherp genoeg. Geslaagde satire vraagt moed, om je nek uit te steken, om je kwetsbaar op te stellen. In plaats daarvan een slappe, ‘grappige’ sociale kritiek opspannen, heeft vaker wel dan niet een averechts effect. Borgli leverde een film af die iets wil zeggen over cancel culture (laten we het afschrijfcultuur noemen), maar die uit angst om zelf beklad te worden, ons niet met gedane feiten of uitgesproken woorden confronteert, maar ervoor kiest gedroomde wandaden op te voeren. Elke ethische valstrik maakt Borgli daarmee meteen onschadelijk. Er staat niks op het spel.

Die vrijblijvendheid wordt enkel versterkt door de verwarring van influencers met ‘echte’ beroemdheden. Borgli’s ‘afgeschrevene’ is iemand zonder werkelijke macht en aanzien, niet iemand die iets heeft bewerkstelligd dat in de geschiedenis bewaard blijft (klassieke componisten, regisseurs, auteurs, acteurs…, levend of dood), iemand zoals J.K. Rowling, die in 2020 transfobe uitspraken deed. Rowling heeft een grote nalatenschap en een nog veel grotere schare fans achter zich. Na haar ‘afschrijving’ kon Rowling zich verweren in alle grote media en bracht ze ‘slechts’ vier boeken uit, en een tweede film in de Fantastic Beasts-reeks. Ze voelde zich verkeerd begrepen, zegt ze in haar nieuwe podcast. Haar platform, rijkdom en status zijn met andere woorden amper geschaad. Dream Scenario is zich dan wel weer bewust van de vaak ‘tijdelijke’ of ‘zachte’ uitkomst van afschrijfcultuur: in Frankrijk wordt professor Matthews namelijk met open handen ontvangen. Hij signeert er in boekwinkelkelders zijn langverwachte boek. Om de grap door te trekken zou men zich kunnen inbeelden dat hij in een café aan de overkant koffie slurpt met Woody Allen en Roman Polanski, twee bekende ‘gecancelden’, al hebben die al veel langer een publiek imago, en één dat niet op zand gebouwd is. En de collectieve droomwereld? Daar hebben ondertussen marketingstrategieën en de grote god van het Algoritme het voor het zeggen en hebben voorgekauwde reclameboodschappen hun intrede gemaakt. Wat een donkere wereld is het waarin zelfs dromen niet meer vrij en raar zijn.

Net als in zijn Sick of Myself wil Borgli met Dream Scenario commentaar geven op de hedendaagse op roem beluste, gemediatiseerde samenleving. Is het omdat hij beseft dat zijn versie van de droomwereld die kritiek te vrijblijvend maakt dat hij in de slotscènes van Dream Scenario ons om de tuin wil leiden op een manier die we kennen van Charlie Kaufman en grenzen wil doen vervagen tussen wat echt, gespeeld en gespeeld echt is? Wij dienen bij het voorbijrollen van de aftiteling onze ambigue relatie met roem in vraag te stellen, maar al te somber mogen we de zaal niet verlaten, want Borgli wil tegelijkertijd een einde dat vooral warmte en liefde moet uitstralen.

Eerder in Dream Scenario, wanneer de marketingmonsters de viral professor overvallen met wilde ideeën in een poging hem in een melkkoe te veranderen, krijgen we in het grote kantoorgebouw waar ze hun gebakken lucht verkopen een digitaal scherm te zien waarop de mantra “Thoughts? Thoughts? Thoughts?” zich herhaalt. Een kwinkslag over kunst en over marketing en misschien zelfs over filosofie. Maar daar het de film zelf aan mooie, interessante of intelligente ideeën ontbreekt, keert het fletse mopje zich tegen zijn makers. Dream Scenario is uiteindelijk even vluchtig als de ballon die Borgli wil doorprikken.

Dit artikel maakt deel uit van de ‘Wide Angle’-reeks in samenwerking met Film Fest Gent. De andere bijdragen vind je hier.