It’s a man’s world

Een fragmentarische montage voert die struikelblokken in de Pakistaanse maatschappij aan in vaak vaste kaders. Sadiq plaatst zijn statieven als pionnen op een schaakbord, strategisch en afgemeten, met het blikkenspel en de dialoog van vooral mannelijke protagonisten die pogen een ander klem te zetten. Centraal in dat machtsspel staat Biba, een trans danseres in een erotisch theater die de progressieve glanslaag van de Rana-familie schraapt wanneer hun jongste zoon Haider na jarenlang huisvader te zijn voor haar komt werken als achtergronddanser.

Vanwege zijn vader Aman voelt hij zich gedwongen om daarover te liegen tegen een nest dat zich in de openingsscène schijnbaar vrolijk toont wanneer Haider tikkertje speelt met zijn nichtjes. Die lijken blind voor de ijzeren wil van hun opa, die hun oom en zijn broer Saleem, en hun vrouwen Mumtaz en Nucchi, als een gewetenloze patriarch bestuurt. Hij zet druk op het voortzetten van de Rana-naam, beslist wie er werkt en wie er thuisblijft, welke job waardig is en welke niet. Haider is de kostwinner nu? Mumtaz wuift haar job vaarwel en neemt zijn taken over. “Er moet een balans zijn in het leven”, aldus Aman. Alleen buigt die wel heel vaak door richting het voordeel van de mannen.

Mumtaz wacht ’s avonds dan maar op Haider, die zich, omarmd door Biba, steeds meer overgeeft aan de verleidingen van een boeiender leven, blind voor familiebesognes. Het kleurenpalet en de geluidsband volgen daarin met roodtinten en popmuziek die vloeken met de doffe kleuren en klanken van het huishouden dat hij ontvlucht. Mumtaz jaagt dezelfde seksuele driften na door de masturberende buurman te bespieden, al voelt haar donkere omkadering eerder taboe en voyeuristisch. Ondanks Haiders frequente afwezigheid is er van jaloezie tegenover Biba geen sprake. “Ze is geen echte vrouw”, zegt ze daarover tegen haar schoonzus.

Discriminatie tegenover mensen als Biba is in Pakistan sinds 2018 bij wet verboden en het registreren van een derde gender is legaal, maar Joyland toont dat wet en werkelijkheid niet verenigbaar zijn. Het land kent nochtans een rijk queerverleden met de Hijra-gemeenschap, die Sadiq impliciet bij het weefsel van de film betrekt via de klederdracht, het taalgebruik en de commune waarin Biba leeft. Voorbodes en naschokken van geweld tekenen de agressie en objectificatie waarmee zij en haar lotgenoten nog steeds te maken hebben. Ze blijven botsen tegen een samenleving die weigert om gender als een fluïde gegeven te zien. Dat weerspiegelt zich in het hypervrouwelijke voorkomen dat Biba nastreeft.

Op datzelfde genderspectrum sukkelt ook Haider, die op zijn nieuwe werk niet weet hoe hij zijn lichaam dient te onttrekken aan de masculiniteit. Hij beweegt stijf, houterig, bruusk, weet geen raad met een feminine choreografie. De romance tussen hem en zijn bazin trekt dat wel wat losser, maar legt ook een dubbele moraal bloot via zijn ontluikende homoseksualiteit, valse verwachtingen en de veroordelende reactie van zijn vrijer. Daarmee toont Pakistan zich als een land van dubbelzinnigheden. Terwijl gender stilaan meer speelruimte krijgt, blijft homoseksualiteit illegaal. Tot celstraffen toe. Haider heeft geen andere keus dan terugkeren naar zijn beginpositie met vrouw en toekomstig kind.

Daarin vindt Sadiq de ware tragedie van Joyland. De verantwoordelijkheid om de familienaam voort te zetten dwingt Mumtaz tot wanhoop en rebellie wanneer ze te weten komt dat ze zwanger is. Terwijl Biba vecht voor het vrouw-zijn, zoekt zij juist manieren om ervan weg te vluchten. Want met haar femininiteit komt ook een cultuur van ondergeschiktheid aan de man. Haar huwelijk met Haider is wel progressiever dan de meeste, en ze kan haar stem verheffen wanneer ze dat wil, maar daarmee schotelen de Rana-mannen haar vooral de illusie van keuzevrijheid voor. Uiteindelijk is het de omgeving die, verblind door een stoffig idee van genderrollen, bepaalt in welk hokje zij, Haider en Biba belanden: huisvrouw, kostwinner, lustobject.

Joyland wordt tijdens het Pink Screens filmfestival vertoond op donderdag 10 en dinsdag 15 november, telkens om 21u30 in Cinema Galeries, Brussel.