Recht op onbereikbaarheid

Een jongen vroeg mij of ik wel van ‘deze’ wereld was, aangezien ik geen smartphone heb en niet op Instagram zit. Ik wist niet meteen wat ik moest antwoorden, maar dat maakte weinig uit, want de jongen was alweer verloren in het delen van het bewijs dat hij zeker wél van deze wereld was. Ik dacht na over het moment waarop ik na één jaar gebruik mijn smartphone vriendelijk bedankte. Het was de dag waarop ik mijn zoekgeschiedenis bekeek en bedacht dat ik mijn verleden beter had kunnen besteden.

Nu zit ik op de trein, op weg naar het MOOOV-filmfestival in Brugge. In de volle wagon tokkelt iedereen op zijn slimme telefoon. Eén uitzondering: een blonde vrouw is haar lader vergeten, dus moet ze wel tegen haar vriendin praten. Haar vriendin antwoordt al swipend, met afwezige “ahums” en onzichtbare knikjes. De blonde vrouw geeft uiteindelijk haar poging tot gesprek op en staart door het raam. Ik staar naar de starende vrouw en verheug me op een filmfestival waarin ik kan kijken naar mensen die wél naar elkaar kijken en luisteren. Ik verheug me op een gedeelde ervaring.

De festivalvrijwilligers begrijpen niet zo goed hoe de QR-code op mijn accreditatiepas werkt. Een digitale lijdensweg later zit ik gelukkig in de zaal. Ik ben klaar om te vluchten in de fictiewereld, ver weg van de vluchtige smartphonerealiteit.

Ongeveer in het midden van Alemania (María Zanetti) besluit een vrouw haar kijkervaring te delen met de wereld. Net wanneer de zus van het hoofdpersonage zich uit een rijdende auto gooit. Drie fotopogingen met flits en een nog flitsender geluid later lijkt de vrouw tevreden. Ik draai me razendsnel om en combineer een boze blik met een zucht. De vrouw kijkt naar haar scherm.

“Je stoort de anderen, kan je hiermee stoppen?” vraagt een oude vrouw tijdens Avonturen in het land van Asha (Sophie Farkas Bolla). De jongen blijft gewoon verder spelen met zijn verslavende spelletje. Wanneer ik mij omdraai zie ik twee onverschillige ogen, ze staren naar het kleine scherm.

Vier mensen sluipen naar buiten op de negentiende minuut van Dilli Dark (Dibakar Das Roy). Hun telefoonzaklampen vormen samen een afleidende spotlight. Ik zucht luid, hoop dat ze me horen.

Niet alleen jonge mensen zijn aan hun toestel vastgegroeid. In Brugge zijn het vooral oude mensen die al scrollend de duurtijd van de film proberen te overleven. Op sommige dagen acht ik deze gsm’s verantwoordelijk voor het einde van de taal en de mooie volzinnen, de liefde, de aandacht, het wederzijdse begrip en de gedeelde realiteit. Op mijn slechtste dagen heb ik de angst dat de smartphone het einde van de mensheid zal betekenen. Alle problemen schuif ik af op de smartphone. Het is gemakkelijker om boos te worden op dingen dan op mensen.

De smartphone is niet weg te denken in de hedendaagse films op het festival. Soms spelen ze op verhaalniveau een rol, soms zijn ze er als doodgewoon attribuut van het moderne personage. In Estranho caminho (Guto Parente) komt het hoofdpersonage in de problemen nadat zijn gsm werd gestolen. Wanneer hij in het politiekantoor de diefstal aangeeft, krijgt hij amper gehoor. De politievrouw wordt om de vijf seconden afgeleid door haar smartphone. Ze lacht luid en eenzaam om haar berichten. De onbereikbaarheid van het hoofdpersonage zorgt tijdens heel de film voor een conflict dat het verhaal voortstuwt.

In Snow Leopard (Pema Tseden) maakt een televisiecrew een reportage over het conflict tussen een sneeuwluipaard en een herder. De film gaat over aandacht voor de omgeving en balans, alles waar de rinkelende smartphone van de televisieregisseur niet voor staat. Heel de film lang wordt hij gebeld door zijn vriendin. Net op het moment dat zij stuurt dat ze het te druk heeft, besluit hij haar terug te bellen. Ze neemt haar gsm op midden in een dansrepetitie. Hij praat over zijn bezigheden en zij praat dansend over haar bezigheden. De twee individuen lijken elkaar overbodig te vinden in hun videogesprek. De televisieregisseur kent geen grens tussen de buitenwereld en de realiteit waarin hij zich bevindt. Hij is overal en daarom nergens. Ik vind het een mooi voorbeeld van hoe constant bereikbaar zijn een tegenovergesteld effect creëert: het maakt je onbereikbaar, afgezonderd en leeg.

Na de film blijven veel mensen in de zaal zitten. Niet om naar de lange eindgeneriek te kijken, maar om snel even na te gaan wat ze gemist hebben tijdens hun twee uur onbereikbaarheid. Er wordt gescrold door foto’s en berichten krijgen een langverwacht antwoord. De gedeelde cinema-ervaring is in de vluchtige hang naar nieuwe informatie alweer weg. Interessante gedachten zijn verdwenen, nog voor ze gevormd zijn.

HLM Pussy (Nora El Hourch) vertelt het verhaal van drie beste vriendinnen in een buitenwijk van Parijs. Een van hen wordt aangerand. Uit rechtvaardigheidsgevoel besluit haar vriendin Amina de beelden van de dader te delen.“#Tag je ervaring en laat zien dat het OVERAL en IEDEREEN raakt.” Haar vriendinnen staan niet achter deze keuze. Nadat het filmpje viraal gaat, groeien de problemen enkel: Amina wordt bedreigd en ze verandert van school.

Haar vriendinnen verbreken het contact. Toch weigert ze het filmpje offline te halen. Zo wint volgens haar de dader. Amina’s gsm blijft onophoudelijk trillen. Op een avond schuift de gsm door de trillingen drie meter naar haar toe. Ze is helemaal door de situatie opgeslokt, kan niet meer ontsnappen aan de gebeurtenissen. “Hoe zet ik dat ding uit?” vraagt een oude man die nooit antwoord krijgt. Zijn telefoon blijft gedurende heel de vertoning trillen. Gsm-trillingen vormen de soundtrack van HLM Pussy en op een bepaald moment kan ik de geluiden uit de zaal en in de film niet meer van elkaar onderscheiden.

Amina is eenzaam zonder haar vriendinnen, maar vindt steun in online reacties. Ze ziet berichten van andere vrouwen die hun ervaringen delen. Vrouwenprotesten tegen femicide en graffititekeningen vanuit de hele wereld verschijnen op haar sociale media. De gedeelde ervaringen geven haar het gevoel dat ze dingen kan veranderen. Alle negatieve aspecten van de gsm komen in HLM Pussy aan bod: verslaving, een gebrek aan aandacht en empathie, eenzaamheid, de afwezigheid van een gedeelde realiteit. Tegelijkertijd zorgt de gsm ook voor emancipatie en connectie. Ik blijf verward achter, zoals wel vaker na een goede film. Heel even ruil ik mijn vooroordelen in voor een meer genuanceerde blik.

Ik vraag me af of er protestbewegingen tegen de smartphone bestaan. Als ik er zelf eentje zou oprichten, weet ik maar van één vriend zeker dat die zich zou aansluiten. Hoe zouden we campagne voeren? Moderne actiegroepen verspreiden hun pamfletten en ideeën via sociale media, maar het lijkt nogal paradoxaal om via de smartphone tegen de smartphone te protesteren.

Eigenlijk zijn de smartphone en de cinema-ervaring tegenpolen. Op je smartphone kijk je in je eentje naar een klein scherm met slecht geluid. Honderden mensen in dezelfde zaal kunnen in parallelle realiteiten naast elkaar zitten. Als smartphonegebruiker neem je meerdere rollen aan: in een extreem korte tijd schakel je over van student naar vriendin, naar zus of naar werknemer. In de bioscoop neem je tijdelijk één rol aan en is onbereikbaarheid voor de buitenwereld cruciaal om je open te stellen voor de film. Iedereen kijkt naar hetzelfde grote scherm, tijdelijk ontstaat een gedeelde wereld waarin aandacht en empathie noodzakelijk zijn.

Misschien is dit de ideale manier om tegen de smartphone te protesteren: trek naar de cinema. De cinema is een van de laatste openbare plekken waar je collectief onbereikbaar kan zijn. Smartphones zijn als het aan mij ligt zelfs welkom, maar enkel op het grote scherm. Laten we samen kijken naar een scherm op het scherm, laten we een gedeelde smartphone-ervaring nastreven.

Tijdens MOOOV Filmfestival in Brugge begeleidt Fantômas jonge critici in hun schrijven over film. In 2024 namen Sarah Allaert, Leon Decock, Maura De Troyer, Nida Dhooghe, Maxim Morel en Jana Van Brussel deel aan de workshop.

 

Witte doeken

Is je wereld magisch zodra de realiteit van koloniale plunderingen niet in de ogen kan worden gekeken? En wiens wereld is wereldcinema? Een bevreemdend samenspel van esthetiek, financiering en identiteit werpt vragen op tijdens filmfestival MOOOV.

Echo’s en reflecties

Het nachtelijke duister en het geschreeuw in Critical Zone van Ali Ahmadzadeh resoneren in een filmzaal in Brugge. Hier, daar, toen, nu.

 

 

For Festival Purposes Only

Vanuit een reeks kijkervaringen vervuld met verveling en afleiding maakte Leon Decock een video-essay voor de Young Critics-workshop tijdens MOOOV. In een poging te ontsnappen uit de cinemazaal reconstrueert dit persoonlijk essay de kijkervaring, op zoek naar beelden die een uitweg bieden.

Droomtijd

In The Bride neemt Myriam U. Birara haar hoofdpersonage Eva teder bij de hand terwijl ze samen door de donkere jaren van Rwanda waden. Hoe transformeert een lichaam onder constant geweld, wanneer fysieke zelfverdediging geen optie is?