Saboteurs van de tijd

Protestleuzen als ‘Geef mijn opa terug’ en ‘Ouderen zijn geen handelswaar’ versieren de Braziliaanse muren in Gabriel Mascaro’s The Blue Trail. In zijn nieuwe sciencefictionfilm moet iedereen boven de 75 in de Kolonie wonen, of ze dat nu willen of niet. Als de tijd daar is komt de burgerpolitie hen oppikken in een kooi met luxestoel, speciaal voor ouderen. De Kolonie is “goed voor de investeringen”, zo luidt de zeer vage uitleg. Als ervaren bewoners van een kapitalistische wereld hebben we weinig extra uitleg nodig. We begrijpen: bevolking onder de 75 kan op deze manier ongestoord voortplanten en verder timmeren aan economische groei van de totalitaire staat.

Tereza wil niet in de Kolonie wonen. Ze heeft nog teveel levensdrang, met een duidelijke wens op nummer één: vliegen in een vliegtuig. Een retourtje China, heen en terug op dezelfde dag, wordt gedwarsboomd door haar dochter die geen toestemming geeft voor de uitgave. Op papier is deze dochter Tereza’s voogd, in de praktijk heeft ze het te druk voor haar moeder. Tereza laat zich niet ontmoedigen door deze tegenslag. Ze verstopt haar grijze haar onder een pet en begint haar roadtrip naar de man met illegale vliegtuigen.

Tereza wordt ondanks haar ontsnappingspoging toch ontvoerd door de politie. Onderweg naar de Kolonie krijgen zij en haar medepassagiers een turquoise rugzak, een scène die vele bioscoopgangers doet grinniken. Het is inderdaad een komisch beeld: ouderen die als kinderen op hun eerste schooldag allemaal dezelfde rugzak dragen. Maar de reactie van de zaal op het turquoise object in combinatie met de oude lichamen onthult meer. Ouderen hebben namelijk twee gangbare effecten: ze zijn ofwel zielig, ofwel grappig. Het gegrinnik in de zaal toont aan dat we mensen op leeftijd per definitie niet helemaal serieus nemen.

Uiteraard staan ouderen niet alleen in de marge van wat de staat als menselijk definieert. Mascaro’s totalitaire regime doet denken aan een hele lijst van lichamen die minderwaardig zijn in de ogen van de overheid. Ik denk aan detentiecentra waar België nieuwkomers huist om ze, tegen hun zin in, terug te sturen naar land van herkomst. Ik denk aan ongedocumenteerden die — gevangen in een bureaucratische catch 22 — zonder papieren geen adres kunnen bezitten en zonder adres geen papieren kunnen aanvragen. Zowel deze voorbeelden als Tereza’s lot tonen een door ambtenaren beheerde machine, die met protocollen beslist wie het wel en niet waardig is om zijn eigen leven in de richten.

Tereza wil haar eigen leven inrichten, en haar ouderdom is het startpunt. Ze duikt onder, reist van boot tot boot, totdat ze een gelijkgezinde vrouw ontmoet. Ze is ook ouder, draagt altijd een pet over haar grijze haren, en neemt Tereza gewillig aan boord. Schaterlachend leven ze van dag tot dag. In deze eenvoudige daad schuilt hun burgerlijke ongehoorzaamheid: in plaats van toe te geven aan de tijd in zijn meest lineaire vorm, beschouwen Tereza en haar nieuwe vriendin het leven als iets dat elke dag opnieuw begint.

Als ze, al trippend op het hallucinerende blauwe slijm uit de titel, aanmeren bij het beruchte casino De Gouden Vis, wordt duidelijk dat Tereza een ware saboteur van de tijd is. Bij binnenkomst wisselt ze de boot van haar vriendin om voor pokerchips: als ze wint, mag ze ze houden, en als ze verliest, blijft de boot liggen. Het feit dat ze werkelijk alles op het spel zet, geeft aan dat Tereza de toekomst niet ondergaat, maar overmeestert. Het leven is alles of niets, zo lijkt ze te zeggen, en zolang ik leef, is het alles. Gabriel Mascaro heeft een film gemaakt voor hen die de toekomst niet aan hun kant hebben — en zo blijkt de trail uit de titel geen gebruikelijk pad met een begin en een einde, integendeel: het is continu een nieuwe start.