Een vleugelslag, lang geleden

A stranger comes to town. Een premisse die vele malen ouder is dan het Wilde Westen. De vreemdeling in dit geval is de cowboy op zijn best: op wraaktocht en vertolkt door Viggo Mortensen. De eerste twintig of wat minuten van Eureka vertellen het verhaal van deze poor lonesome cowboy op zoek naar zijn dochter en de man die haar ontvoerd heeft. Het is zorgvuldig gecomponeerde kitsch van de allerhoogste orde; om het minste of geringste worden revolvers getrokken en hoeden aan flarden geschoten, Mortensen duikt met jeugdige behendigheid van de ene hermetische cadrage naar de volgende terwijl de kogels hem om de oren vliegen en een olijke fiddle door de straten galmt.

Deze fusie tussen genretelevisie van de jaren vijftig en dichterlijke cinema blijkt zich af te spelen op een beeldbuis in de woonkamer van Sadie (Sadie LaPointe) en Alaina (Alaina Clifford), twee zussen in het Pine Ridge-reservaat in North Dakota. Alaina is politieagente en vertrekt in het donker op haar patrouille die langs de ontluisterende werkelijkheid van het reservaat leidt, een plek geplaagd door geweld, drugsgebruik, alcoholisme en een reeks zelfdodingen onder jongeren. Haar 4×4 doet de sneeuw op eenzame wegen knerpen terwijl ze over de portofoon op haar schouder aan de dispatcher haar stappen doorgeeft. De patrouille is ritmisch, niet jagend maar contemplatief; tussen de cijfercombinaties die aan de centrale worden doorgegeven ontluikt een ruimte die doet afdwalen, niet van de film weg maar juist ernaartoe. De luwte wat plot betreft zet de menselijkheid van Alaina kracht bij. Ze is even geduldig en begripvol als ongebreideld geërgerd; het spel van Clifford maakt van haar een zuiver eigentijds personage dat de wereld om haar heen op complexe wijze weet te spiegelen.

Sadie vormt een baken van redelijkheid en hoop. Aanvankelijk lijkt ze nog ‘het zusje van’ te zijn, tot ze bij haar grootvader op bezoek gaat en hij haar, op haar verzoek, een kruidendrank te drinken geeft. De thee verandert haar in het titelpersonage: een grote vogel met donkergrijze snavel die tijd en ruimte doorkruist om, en het is eigenlijk niet veel meer dan dat, naar de mensen te kijken. Ze strijkt neer in het Braziliaanse Amazonegebied, waar leden van een stam op ronduit schattige wijze een kringgesprek voeren waarin zij hun dromen van de nacht ervoor met elkaar delen. Het motief van de droom, als caleidoscopische lagen, is samen met Eureka de vogel een van de weinige draden die iets van houvast bieden in de film. De verschillende narratieve elementen bewegen zelden tot niet naar elkaar toe, verbanden zijn sporadisch en misschien zelfs volkomen verzonnen; gezichten die door de tijd reizen valse bewijzen van verbinding.

Dat wankele gevoel van wanneer, waar en waarom biedt een mogelijkheid tot vrije associatie die beaamd noch weerlegd kan worden. De blurb die in de berichten over de film verschijnt zegt dat hij gaat over ‘wat het betekent om mens te zijn’. Het is een uitspraak die flauwig kan klinken wanneer ze bij de verkeerde film hoort, en zelfs bij het opschrijven ervan zorgt voor enig gevoel van gêne, maar hier toch niet misstaat. De nietszeggend grote schaal van het statement laat evenveel te verzinnen over als Alonso’s film, waarin ambiguïteit regeert. Eureka nodigt uit tot twijfel en onbegrip, tot terugkomen om meer te zien en te begrijpen, tot mijmeringen die in gang worden gezet door de totaal terechte nevenschikking van banale minuten die voorbij kruipen en alomvattende tijdsprongen.