Popcorn bij de klimaatcatastrofe

Don’t Look Up staat bol van de hyperkinetische montagesequenties. Die appelleren niet enkel aan de onverzadigbare drang van de moderne kijker naar steeds nieuwe prikkels, maar geven ook aan dat de personages hopeloos achterop hinken op de plot. Zo krijgen we al beelden te zien van hoe doctoraatsstudente astronomie Kate (Jennifer Lawrence) en haar professor Mindy (Leonardo DiCaprio) meegesleurd worden in een rollercoaster van plannen om de aarde te redden, nog vóór ze goed en wel nagerekend hebben of het klopt dat er een gigantische komeet zal neerstorten op de aarde.

McKays agenda is overduidelijk: hoewel hij zijn verhaal opzet rond een komeet die regelrecht dreigt in te beuken op onze planeet, wil hij met zijn gruwelijk herkenbare verhaallijn aangeven dat de werkelijkheid van een vreselijke natuurramp de mensheid tegen een razend tempo inhaalt.

Don’t Look Up doet er alles aan om ons een versnelling hoger te doen schakelen. Nu noch Leonardo DiCaprio’s natuurdocumentaire over klimaatverandering (Before the Flood uit 2016) noch de wekelijkse stakingen van klimaatactiviste Greta Thunberg het tij blijken te kunnen keren, gooit McKay het over een andere boeg. Als je zo veel mogelijk mensen op de hoogte wil brengen van je boodschap, hoe doe je dat beter dan met een blockbuster? Of is het winstbejag daarvan net in strijd met de mentaliteitsverandering die nodig is om natuurcatastrofes aan te pakken? Tussen die twee uitersten schiet Don’t Look Up voortdurend heen en weer.

Showtime!

Net als in de levensechte klimaatcrisis en coronapandemie maken ook de experten in Don’t Look Up van binnenuit kennis met de waanzinnige freakshow die de politiek is. Drie weken voor de verkiezingen staat president Orlean (Meryl Streep) absoluut niet te springen om het einde van de wereld aan te kondigen. “If this leaks, we lose congress”, is haar grootste zorg. Fenomenaal getimede shot-reverseshots tonen hoe astronomen Kate, Mindy en Teddy (Rob Morgan) gechoqueerd reageren op elke uitspraak die de geflipte president doet. Met telescopische precisie fileert Don’t Look Up hoe onze maatschappij gefocust is op instant bevrediging en uiterlijke schijn. Mindy krijgt niet te horen hoe belangrijk zijn berekeningen zijn, neen, hij verneemt slechts dat hij “sooooo stressful” overkomt. Kates boodschap wordt niet serieus genomen, de enige respons die ze krijgt is: “You look so fat when you’re angry.”

Omdat de opportunistische president Orlean de aanstormende komeet in de doofpot wil steken, zien de wetenschappers geen andere uitweg dan naar de pers te stappen om de wereldbevolking op de hoogte te brengen. Maar ook (en vooral) in de media blijkt de manier waarop je een boodschap brengt belangrijker dan de boodschap zelf. “Keep it light, fun”, krijgen Kate en Mindy toegeroepen terwijl ze in make-upstoelen worden geduwd. Zodra ze on air zijn, is al snel duidelijk dat de zelfingenomen hosts van de Daily Rip Show (Cate Blanchett en Tyler Perry) vooral uit zijn op geweldige lachsalvo’s bij hun publiek. Een steeds versnellende opeenvolging van duizelingwekkende point-of-viewshots, subjectieve geluidsvervormingen en heftige zoom-ins geven aan dat Kate dit schouwtoneel niet langer uithoudt. “There is a 100% chance that we’re all going to die”, krijst ze uit. Tot haar grote ontsteltenis wordt zelfs deze noodkreet afgewimpeld met de immer stralende tandpastaglimlach van de talkshowpresentatrice.

Nu de komeetramp niet langer geheim is, besluit de wispelturige president Orlean dat het haar misschien toch nog niet zo slecht zou uitkomen de aarde mee te redden. Alsof het gaat om de casting voor een fictiefilm, roept ze kolonel Drask (Ron Perlman) uit tot de messias die zich zal opofferen voor de mensheid. Als Orlean in haar speech dan ook nog eens schaamteloos passages uit Steven Spielbergs Saving Private Ryan kopieert, verpersoonlijkt ze onze hyperreële maatschappij die geen onderscheid meer kan maken tussen feit en fictie.

De ernst van de mockingjay

Na verloop van tijd hebben Kate en Mindy begrepen dat om zo veel mogelijk mensen aan hun kant te krijgen, ze zich moeten schikken naar de spelregels van onze op snelle consumptie gerichte samenleving. Ze maken een filmpje voor de social media, meten zich het register van televisieprogramma’s aan, organiseren een massa-evenement met de dramatische naam ‘The Last Concert Ever’ en mobiliseren megapopster Riley Bina (Ariana Grande) om het publiek te sensibiliseren. Het The Greatest Showman-gehalte van Bina’s song wringt zo met de wrede lyrics ervan (“tomorrow may never come ‘cause you’re about to die soon everybody”) dat de concertscène even lachwekkend als bitter is.

Jennifer Lawrences iconische verleden als Katniss Everdeen uit de Hunger Games-reeks komt haar rol in Don’t Look Up bijzonder ten goede. Aan haar persona kleeft immers de rol van de jonge vrouw die zich genoodzaakt ziet mee te gaan in de gemediatiseerde logica om haar overlevingskansen te vergroten.

Ook McKay stopt zijn boodschap in een prikkelend, luchtig en likeable jasje. Ook hij laat werkelijkheid en fictie met elkaar versmelten. Ook hij maakt strategisch gebruik van de sterrenstatus van een resem populaire artiesten (niet een of twee, maar wel liefst tien!). Moeten we McKay bijgevolg verwijten dat hij op dezelfde commerciële wetmatigheden teert als wie hij aan de kaak stelt? Niet per se. Net als Kate (en Katniss) beseft hij maar al te goed dat hij het spel moet meespelen om zijn doel te bereiken. En hij komt ermee weg, omdat hij zich bedient van een gezonde portie zelfspot; op ironische wijze voert hij een filmmaker op die net als hijzelf een “popcorn movie” maakt over het einde van de wereld.

Hoewel sommige critici zich zullen storen aan McKays gebrek aan subtiliteit, is er bijna geen andere manier om deze film te maken. McKay móét zijn boodschap wel luid en duidelijk van de daken schreeuwen, of zijn stem komt niet uit boven het kabaal van het bombastische design en het op een massapubliek gerichte spektakel van zijn film.

En voor wie nog twijfelt aan de kracht van de stem van Don’t Look Up: als de tientallen miljoenen fans van Ariana Grande van nu af aan uit volle borst meebrullen met haar theme song, zal de boodschap van de film als een oorwurm blijven hangen en – hopelijk – diep doordringen. “Listen to the goddamn qualified scientists. We really fucked it up this time.”