Dageraad in Brussel

“Do you feel a new day is dawning, Els”, vraagt de Kameroense glaneur aan kunstenaar Els Dietvorst, ergens aan de rafelrand van een stad. Ze wandelen samen onderweg naar iets, de camera beweegt schokkend mee. Ik val midden in de video-installatie ACM (Art-Coeur-Merci) (2014) en video-installaties eigen weet ik nog niet op welk punt we in de film zijn, noch waar de mensen in de film zich bevinden. ‘This Is What You Came For’, de overzichtstentoonstelling van Dietvorst in Bozar, is een meanderende uitnodiging om mee te wandelen.

Voor het projectiedoek van ACM staan een aantal miniboompjes uit bijenwas. Het kwetsbare miniatuurbos spiegelt de film als Els en ACM (tevens de naam van de Kameroense glaneur zonder huis) door de struiken banjeren. ACM toont Els de plek waar hij verzamelt en woont als stedelijke jager-verzamelaar. Hij wordt weggejaagd door politie en omwonenden, zo krijgen we te weten, maar hij verzet zich ferm.

Net als ACM moeten we als toeschouwer ook eerst door een bos kijken om bij het doel, de film, te geraken. De bijenwassen boompjes benadrukken de afstand tussen toeschouwer en ACM, al zijn ze tegelijk in hun materialiteit zacht en verwelkomend. Ze lijken te fungeren als ontmoetingsopstapje. Op dezelfde wijze gebruikt Els haar camera; het apparaat dient als speels communicatiemiddel dat helemaal verweven is met haar onderzoek.

Die verwevenheid zit in elke vezel van haar werk. Ook in de zalen die vooral gevuld zijn met materiaal uit Ierland, lange tijd de verblijfplaats van Dietvorst. Tekeningen van blaadjes, gestapelde stenen, korte tactiele gedichtjes. Zelfs de opgezette dieren zijn zo dynamisch opgesteld dat ze dichotomieën opheffen. Ze staan op ooghoogte in een kleine gang die van de ene naar de andere ruimte leidt. Als ik langs de dieren loop, lijken ze me eerder actief te verwelkomen dan zich te verhullen achter de passieve rol van object – wat ik gewoonlijk van opgezette dieren gewend ben. Media, object en toeschouwer vloeien bij Dietvorst organisch in elkaar over.

De laatste ruimte is gevuld met de video Vive la démocratie (2002), een theatermonoloog in filmvorm over de uit Togo gevluchte Koukou Zokli. De projectie is omringd door lange lijsten van omgekomen vluchtelingen. UNITED for Intercultural action telt 44.764 namen sinds 1993, en lijst al deze namen op in een Excel-tabel. Naast de namen staat de herkomst, de datum van het gevonden lichaam en de doodsoorzaak. Het nauwkeurig bestuderen van elke naam maakt voelbaar hoe weinig we weten; hoe cruciale details oplossen in een tergend en gewelddadig debat. Dietvorst doet met de tentoongestelde lijsten een poging om de tastbaarheid van migratie terug te brengen. In de opening van de ruimte plaatst ze drie grote, gezichtsloze standbeelden – als wakende beschermheiligen.

De locatie van de eerste film over ACM blijkt Brussel te zijn. Onherkenbaar Brussel, want we blijven enkel wandelen aan de randen van de stad. De expositie zelf bevindt zich allerminst in de rafelranden: een gedeelte in Bozar en de andere helft in De Centrale, beide in het centrum. Daarmee lijkt Dietvorst de stedelijke netwerken eveneens de te onderzoeken: wat is waar zichtbaar en wie heeft toegang waartoe? Ook in de rest van de expositie brengt ze een buiten naar het (culturele) midden. Door allerhande onopvallende materialen te exposeren: drijfhout, stenen, bijenwas. De lijst van omgekomen vluchtelingen. Het zijn objecten en informatie die zich in de marge bevinden. De objecten ontmoet ze, internaliseert ze, tekent ze na – als nieuw ontmoete vrienden. A new day is dawning.

De tentoonstelling ‘This Is What You Came For’ loopt nog tot 21 juli in Bozar en tot 18 september in De Centrale.