Dode metaforen

Architectuur is in al haar fallische connotaties een ideale vormtaal voor zij die hun ideeën over de menselijke creatieve vermogens willen vrijwaren van associaties met vrouwelijkheid en gevoeligheid. Als kunst is architectuur genoeg gegrondvest op de wiskunde en dient ze zich in de publieke ruimte dusdanig stand te houden dat het cliché van de aan tuberculose lijdende dichter op een aftandse zolderkamer er nooit mee in verband gebracht zal worden. Het “fuck de context” van Rem Koolhaas is het ideale motto voor het spierballengerol van de architect waarin ook Ayn Rand de ultieme personificatie van haar geromantiseerd individualisme zag. In The Brutalist van Brady Corbet draaft de architectuur op als metafoor en ditmaal niet slechts voor het romantische genie (hoewel dat ook), maar eveneens voor de samengebalde twintigste eeuw en alle manieren waarop de mens geprobeerd heeft die het hoofd te bieden.

Voorgaande zin is natuurlijk een bij de haren getrokken karikatuur van wat The Brutalist wil zijn, maar raakt, geloof ik, wel aan de ridiculiteit van de ambities die Brady Corbet zichzelf in het maken van deze film aangemeten heeft en, vooral, aan de kloof tussen deze ambities en de compleet gebrekkige middelen waarmee hij die moest verwezenlijken. Daarmee bedoel ik niet de financiële middelen en de compromissen die ze in het filmmaken steeds lijken af te dwingen (een strijd die Corbet gemakshalve zelf gedramatiseerd heeft in de film), maar de gebrekkige intellectuele middelen die hem ter beschikking stonden. Het grootste en meest onvergeeflijke probleem van The Brutalist is dat het een saaie film is en dit als gevolg van een probleem dat veel dieper ligt.

The Brutalist is het resultaat van een proces dat in het Engels zo mooi reverse engineering heet. De schrijvers — want Corbet schreef de film samen met zijn vrouw en vaste sparringpartner Mona Fastvold — vertrokken van hun conclusie en hebben de hele film daarna achterwaarts in elkaar gezet. Het resultaat is dat de lotgevallen van architect László Tóth (Adrien Brody) de schijn van noodzakelijkheid hebben, maar nooit noodzakelijk aanvoelen omdat ze in plaats van te worden voortgestuwd door de handelingen en wedervaardigheden van de personages, worden aangetrokken door het slot waartoe ze moeten leiden. The Brutalist heeft de levendigheid van een academische paper die, zo heeft men mij ooit proberen wijs te maken, ook vanaf de conclusie achterwaarts geschreven wordt en dus diametraal tegenover de ontdekkingstocht van de echte literatuur staat, waarin het de taak van de schrijver is de tekst tot in het onbekende te volgen in de hoop aldaar iets van waarde te ontdekken. In The Brutalist wordt niets ontdekt en dus wordt de film in zijn saaiheid alleen voorbijgestoken door het merendeel van de recensenten die niet verder komen dan dat een lange film over zware onderwerpen wel grootste cinema moet zijn.

Is The Brutalist dan volledig zonder verdienste? Uiteraard niet. Het acteerwerk is solide, het sounddesign is voortreffelijk. Maar dit alles doet vooral denken aan reanimatiepogingen op een lichaam dat stijf staat van de rigor mortis. Verloren moeite dus. Wanneer elke seconde gebukt moet gaan onder zo veel nauwelijks gedifferentieerde Betekenis, mag het niet verbazen dat het hele bouwwerk onder die druk bezwijkt. En dan moeten we het nog over metaforen hebben. Een probleem dat een groot deel van de hedendaagse arthousecinema gijzelt, maar dat in The Brutalist (nog een verdienste?) helderder dan elders blootgelegd wordt. Een metafoor is een beeldspraak waarin A door B wordt vervangen in de overtuiging dat daardoor meer inzicht wordt verworven in A. Wanneer je echter iets over de verkrachting van de kunst door het kapitaal wil zeggen en je doet dat door de Kapitalist de Kunstenaar te laten verkrachten, dan is dat geen metafoor maar een letterlijke uitbeelding van je idee. Waardoor je niets meer zegt dan het idee dat uitgebeeld werd. The Brutalist lijdt voor zijn volledige drie uur en vijfendertig minuten aan deze impotente letterlijkheid, die er vooral op gericht lijkt de filmmakers en hun publiek te willen feliciteren met de eigen vermeende intellectuele superioriteit.

Dat alles maakt deze film even doods als het bouwwerk waarvan de totstandkoming zijn onderwerp is. In de epiloog lijkt Corbet op deze kritiek vooruit te willen lopen door van dat gebouw een monument voor het lijden van de Holocaustslachtoffers te maken. Grif geeft hij bij monde van een personage toe dat “ondanks wat men beweert, het niet om de weg maar om de bestemming gaat”. (Ik wil hier dan nog voorbijgaan aan de zionistische implicaties die deze uitspraak eveneens lijkt te reverse engineeren. Een discussie die in de context van deze film de makers te veel eer aan zou doen.) Jammer genoeg weet je na die lange uren en vijfendertig nog langere minuten nauwelijks waar je dan wel aangekomen mag zijn.

The Brutalist is een simulacrum; een film voor wie houdt van het idee van een idee.