Ontworteld en afgemat

In haar eerste documentaire toont Lucretia Martel onze aarde, onze grond. Ze begint haar afbeelding van die aarde wijd weg, met beelden vanuit een ruimtestation. Wetenschappelijk, groots, ontstellend. Met een dronecamera daalt ze neer op een groot voetbalveld dat als een blad papier neerligt in het anders bergachtige landschap in de provincie Tucumán in Argentinië, haar thuisland. In Tucumán begon de cineaste ooit zelf aan cursussen in chemie en zoölogie, vooraleer cinema haar medium werd om over de wereld na te denken. Ondertussen is de camera geland. Martel toont de gezichten van voetballers en supporters. Ze zijn allemaal deel van de inheemse gemeenschap Chuschagasta, die al eeuwen in het bergterrein leeft. De naam van hun gemeenschap verwijst naar hun dikke, zwarte haar dat ze honderden jaren geleden tooiden en dat vandaag nog steeds uit hun kruinen groeit. Hun leider of oudere, Javier Chocobar, werd in 2009 op eigen grondgebied vermoord in een aanvaring met de ‘wettige’ landeigenaar die er graag een mijnbouwbedrijf wilde opstarten. De nieuwkomer had twee gunmen meegebracht om vredevol in dialoog te treden. Schotwonden waren algauw het enige wat overbleef.

In de rechtszaal, tien jaar later, wordt het een geploeter omdat onze aarde voortdurend door grote stapels papierwerk opgedeeld wordt in stukken grond die eenieder kan kopen, erven, bezitten. Al vroeg in de negentiende eeuw werd vastgesteld dat de Chuschagasta uitgestorven, verdreven, afwezig waren. Een historicus schreef het neer in een boek, de ‘waarheid’ zwart op wit. Martel gaat bij hem langs: “Heb ik dat geschreven? Je weet wat ze zeggen: de geschiedenis herinnert enkel leugens.” Officiële documenten stellen het recht op het terrein in vraag; Martel, op haar beurt, stelt dat genre documenten in vraag. De film maakt in alle stilte komaf met westers verlichtingsdenken. Er is geen waarheid, schoonheid of goedheid uit te spreken die geldt vanuit het raam van een ruimtestation tot in een boom op een Argentijnse berg.

De dood van Chocobar is een peulenschil, druppel op een hete plaat, klein verhaal. Wat erachter schuilt, zijn verhalen van grootouders, ouders, kinderen, kleinkinderen die samen met hun taal zijn begraven. Er zijn nog wel foto’s van feesten, huizen, paarden, kleding. Dingen zijn veranderd: levensstijlen, talen, schoolgraden. Zelfs in de bergen is er nu een stabiele internetverbinding. Leden van de gemeenschap worden in de rechtbank gevraagd of ze deel uitmaken van de Chuschagasta. Hoe word je lid? Wat moet je doen om erbij te horen? Ben je verplicht om toe te treden? Behoren tot een inheemse bevolking wordt haast afgedaan als een identitaire scam. Als hen werk aangeboden wordt, weigeren ze! Ze zijn lui, ze spreken hun eigen taal niet eens, wat betekent het eigenlijk om Chuschagasta te zijn. Met andere woorden: inheemse volkeren zijn een vlek uit het verleden. De organisatie van een gemeenschap op het niveau van een dorp kennen we niet meer, willen we niet meer (we zijn er bang voor, we kijken niet graag in de spiegel – ontkennen is makkelijker dan verwerken).

Martel schrikt er niet voor terug zelf op onderzoek te gaan en richt zich op het einde van Nuestra tierra in een voice-over tot de rechtbank. Kolonialisme was al een vraag in haar ondertussen 25 jaar oude film La ciénaga en het is interessant om te zien hoe ze haar vragen en haar woede steeds luider en duidelijk uitschreeuwt zonder ooit het kleine verhaal te verliezen.

Hier vind je de vertoningsdata van Nuestra tierra op Film Fest Gent.