Porno choque

Al vanaf het openingsshot vervaagt en verkent regisseur Ti West clever de grens tussen horror en porno. We krijgen een hoeve te zien, die van het koppel, in een bijna vierkant beeld. Onder het getsjirp van krekels zijn even vliegen te horen. Wanneer een politiewagen arriveert, schuift de camera geleidelijk aan het beeld binnen en verbreedt daarmee ons zicht op wat de plaats van het delict is geworden. Het eerdere kader blijkt gezichtsbedrog, een trompe-l’oeil gevormd door de deurlijst van de schuur waarin een deel van het bloedbad zich heeft voltrokken. West verwijst met de vrijwel vierkante uitsnit naar de Academy ratio, het formaat dat lange tijd als de standaard in Hollywood gold, tot het vanaf de jaren vijftig in onbruik raakte door de verspreiding van wijdere formaten voor bioscopen die de strijd aangingen met televisie. De klassieke beeldverhouding is evenwel nog terug te vinden bij vele van de populairste pornografische films uit de jaren zeventig op 16mm of 35mm. Voorbeelden daarvan zijn Deep Throat, Behind the Green Door en Debbie Does Dallas, beschouwd als klassiekers uit die zogenaamde gouden periode. West vernoemt ze in interviews als referenties voor The Farmer’s Daughters, zijn film-in-de-film die datzelfde formaat hanteert.

De kunst van het faken

Om de retro-esthetiek op te roepen wilde de regisseur oorspronkelijk de hele film inblikken op 16mm, zoals zijn doorbraak The House of the Devil (2009). Wegens logistieke redenen viel dat plan in het water. West moest overstappen op digitale film, maar verkreeg de gewenste look en feel met behulp van speciale cameralenzen, oudere verlichting op de set en retouches in postproductie. De grovere korrel in het eindresultaat blijft op die manier ontleend aan analoge film. Ook The Innkeepers (2011), gedraaid op 35mm, getuigt van een liefde voor pellicule. Die gaat gepaard met een grote liefde voor horrorfilms uit de jaren zeventig en tachtig.

De hoofdbron voor X is overduidelijk The Texas Chain Saw Massacre, die in 1974 mee de basis voor de slasherfilm legde. Het subgenre piekte eind jaren zeventig, begin jaren tachtig, de periode waarin West (°1980) het verhaal van X situeert. Uit de horrorcinema van dat veranderende tijdperk plukt de regisseur inhoudelijke en vormelijke elementen om naar hartenlust te herconfigureren, waaronder vrij herkenbare personages zoals de onheilspellende tv-predikant of de Vietnamveteraan die de oorlog moeilijk kan loslaten. Bewust gedateerde filmtechnieken geven de vertelling verder vorm. Nu eens een doorgedreven zoom, dan weer een wipe tussen twee shots (de wissende overgang). Even gemakkelijk durft West net in te gaan tegen verwachtingen. Wie eerder al werk van hem zag, is vertrouwd met de geduldige vertelstijl en verrassende opbouw. “Halfweg de film kan je niet plots het verhaal veranderen”, stelt een van de crewleden op de pornoset. Die weet natuurlijk niet dat West halfweg X wel degelijk zoiets zal doen, in navolging van Hitchcocks protoslasher Psycho (1960).

Vieze filmpjes

De horrorhommage is evenzeer een eerbetoon aan de ambacht van het filmmaken, ongeacht het genre. Dat de drang om te filmen op 16mm West ertoe dwong te ‘faken’, zoals de pornomakers, illustreert des te meer de illusie, om niet te zeggen de leugen, die inherent is aan cinema. Bovendien herkent de regisseur van X – ooit de classificatie van ‘vieze’ genres horror en porno in videotheken – zichzelf in de buitenstaanderspositie die de flexibele lowbudgetfilmers van The Farmer’s Daughters innemen. Terwijl horror in de seventies meer en meer choqueerde, werd porno ‘chic’, lees: trendy. De onervaren regisseur van The Farmer’s Daughters beoogt iets gelijkaardigs. Vers van de filmschool ziet hij zijn kans om de kleinschalige productie een avant-gardistische toets mee te geven. “Zoals ze doen in Frankrijk.” Montage à la Godard is volgens hem een goede manier om het beperkte budget te verbergen. Laat het nu net een ander soort gesnij zijn dat de onervaren snaak fataal kan worden in Wests slimme slasher.

Waar traditioneel de slasher lichamelijke geneugten afstraft – een van de ongeschreven regels in klassieke slasherfims is dat promiscuïteit gelijk staat aan een gruwelijke dood –, rouwt X om het verlies van die geneugten door ouderdom. “Op een dag zijn we te oud om te neuken”, is de uitgesproken vrees van de jongere personages. Voor het koppel Howard en Pearl is het realiteit. Net zoals pornoactrice Maxine wil Pearl zich mooi en bijzonder voelen, maar Howards lichaam laat hem niet toe haar te helpen. Frustratie, jaloezie en onmacht geven hun monsterlijke daden menselijke trekjes. Dat twintiger Mia Goth zowel Maxine als Pearl speelt, valt niet simpelweg te reduceren tot leeftijdsdiscriminatie. Het is voor West net een van de middelen, of trucjes, om zijn film thematisch wat uit te diepen. De tragiek van haar personage(s) huist in het eigen lijf. De X-factor, zoals Maxines producervriendje het noemt, is een zegen en een vloek. De film confronteert dan wel ijdelheid met vergankelijkheid, wat afstoot wordt gecounterd met de nodige empathie.

Het is de verdienste van de regisseur zijn metafilm grotendeels te vrijwaren van ironische afstandelijkheid. Het geheel werkt op beide niveaus, als tekst en subtekst. Via het regisseurspersonage en diens jeugdige arrogantie haalt West fijntjes uit naar het snobisme van zogeheten elevated horror (zie recent nog Lamb) die pretendeert uit te stijgen boven genregenoten gegrond in conventies. Al sinds The House of the Devil en The Innkeepers dreigen critici en het publiek ook West te duwen in de elitaire hoek. Dat is mogelijk niet anders met zijn eerste film voor het hippe, onafhankelijke distributie- en productiehuis A24. Gelukkig weet X behendig te landen tussen gelaagde auteurscinema en onomwonden mainstreamvertier, ergens tussen chic en choquerend.