Zachte strelingen over leren zadels

Haar voorliefde voor complexe vrouwelijke hoofdpersonages is bekend, maar voor haar achtste langspeelfilm haalde Jane Campion haar hart op aan de kwetsbare mannelijkheid in Thomas Savage’ roman The Power of the Dog (1967). Daarvoor begeven we ons naar de in testosteron badende wereld van de western. De belichaming van dat vroegtwintigste-eeuwse machismo is Phil Burbank (Benedict Cumberbatch), die samen met zijn zachtere, bedeesde broer George (Jesse Plemons) een veeranch runt. Waar in de klassieke western oorlog wordt gevoerd tegen externe vijanden als boeven, concurrerende cowboys of Native Americans, vindt in The Power of the Dog de strijd plaats binnen het huishouden van de familie Burbank. De historische far west-context is dankbaar om rond het thema van mannelijkheid te werken, maar The Power of the Dog is eerder een psychologische thriller dan een western. 

Achter Phils stoere houding schuilt een kwetsbare innerlijke wereld. Dat zien we vanaf de start in de aanhankelijkheid aan zijn broer, wiens doen en laten hij op de voet volgt. Ook haalt hij herinneringen op aan hun glorierijke tijd samen, vermoedelijk omdat hij voelt dat er verandering in de lucht hangt. Al noemt Phil hem ‘fatso’ en probeert hij hem te kleineren. Zowel bij de toenaderingen als bij de beledigingen geeft George geen kick. Je kan je dan ook afvragen wie eigenlijk ‘de sterke’ is van de twee, wat een welgekomen tint grijs toevoegt aan de binaire goed-slechtkarakterschets. 

Waarom Phil niet tot George kan doordringen, wordt al snel duidelijk: hij heeft zijn oog laten vallen op de weduwe Rose (Kirsten Dunst). Niet veel later vervoegt ze tot Phils grote ontsteltenis het huishouden. Ook haar androgyne tienerzoon Peter (Kodi Smit-McPhee) is een indringer in zijn gevestigde orde. Zijn fijngevoeligheid ervaart Phil onbewust als iets bedreigends. “She needs to tell her son to get over himself and be human”, maant hij zijn broer aan. Wanneer Peter de zomer op de ranch doorbrengt, ontstaat tussen hem en zijn kwelduivel een homo-erotisch machtsspel. 

De verhouding tussen Phil en Peter is heerlijk complex. Na de dood van zijn mentor enkele jaren geleden en nu de vervreemding van zijn broer, is Phils leven ontwricht en zoekt hij naar verbinding. Dat voegt een extra laag toe aan het derde luik van de film, wanneer de twee naar elkaar toegroeien. Voortdurend rijst de vraag of Phils houding er een is van manipulatie of van oprechte affectie. Peter aan de andere kant is een gevoelige jongen op zoek naar een vaderfiguur. Hij heeft ontzag voor Phil, maar is hem tegelijk vaak te slim af. Bovendien heeft hij net als zijn nieuwe leermeester een donker kantje. 

Naast deze mannenwereld vergeet Campion de lotsbestemming van de weduwe Rose niet, die eerst haar eigen boontjes dopte, maar nu in feite tegen haar zin onderhouden wordt. Campion heeft affiniteit met vrouwelijke personages die maar moeilijk hun plaats vinden in een patriarchale, veelal huiselijke context. Dat zagen we onder meer in de stille rebellie van Ada in The Piano (1993), de spirituele vlucht van Ruth in Holy Smoke (1999) en de brutale meedogenloosheid van Robin in de serie Top of the Lake (2013-2017). Wanneer ze niet beantwoorden aan de verwachtingen, krijgen deze vrouwen het label ‘gestoord’ opgeplakt. Dat is niet anders voor Rose, die haar zenuwen probeert te kalmeren met sterkedrank. Het kille huis van de Burbanks is haar gouden kooi, waar Phil haar nauwlettend in de gaten houdt. 

Het waakzame oog van Phil heeft een vrijere variant in Campions aandachtige blik. Onder meer in de lichaamstaal van de broers zien we subtiel de verschillen én gelijkenissen tussen de twee ogenschijnlijke tegenpolen. Zo doet Peter fijn handwerk – zijn handen verschijnen verschillende keren in close-up in beeld – en werkt Phil veeleer fysiek, maar hij laat ook sierlijk een stoel onder zijn vingers tollen, speelt met finesse de banjo en beleeft genot aan het fijntjes rollen van een sigaret. Hier en daar verweeft Campion erotische gebaren, zoals wanneer Phil opzichtig een paal tussen zijn benen in de grond stompt of een touw in close-up door een lus rijgt. De tactiliteit van de filmtaal en de diepgang van de personages staan op gelijke hoogte. The Power of the Dog is zo inhoudelijk en vormelijk een geslaagde optelsom van Jane Campions rijkgevulde carrière.