Voorspellingen van een mindere god

In La Bête is het Parijs van 2044 geen potpourri meer van smog, verkeer en allerhande menselijke tegenstrijdigheden, maar wel een opgekuiste, rustige, grotendeels verlaten metropolis. De ordehandhaver van dienst is een artificiële intelligentie, die na een grootschalige ramp in 2025 de voogdij over de mens opnam. Over perfect afgemeten boulevards lopen de weinige mensen die er nog zijn rond met futuristische zuurstofmaskers en getooid in uniforme tenues met beige en grijze tinten. In een hoogtechnologisch centrum neemt de AI-robot een interview af van Gabrielle (Léa Seydoux). Ze krijgt de optie om haar DNA te ‘zuiveren’, waarvoor ze de trauma’s uit haar voorbije levens onder ogen moet zien. Op die manier kan de AI mensen verlossen van hun emotionaliteit. Logischerwijze zijn de aldus gefabriceerde stoïcijnen ook ideale arbeidskrachten in de gerobotiseerde maatschappij. Na haar interview loopt Gabrielle plots Louis (George MacKay) tegen het lijf en voelt ze een vreemde aantrekkingskracht. Snel blijkt dat hun paden in hun vorige levens al meermaals kruisten.

Het is tegenwoordig al niet meer evident om in de kunsten rond AI te werken zonder in talloze clichés te vervallen. La Bête getuigt van een weinig rooskleurige, zelfs technofobe toekomstvisie, die op zichzelf niet bijster origineel is. De combinatie hiervan met de eerder spirituele notie van ‘voorbije levens’ loopt conceptueel weliswaar mank, maar trekt de dystopische sci-fi wel meteen uit zijn voorspelbare genreverbanden. Dat is opmerkelijk voor een film waarvan het schrijfproces al in 2017 begon.

Zo katapulteert het begin van de film de kijker in een belle-époquemelodrama uit de hogere Parijse kringen. Gabrielle is een pianiste die op dat moment veelal Schönberg speelt, op jeugdige leeftijd trouwde ze met de ondertussen rijke poppenmaker Georges. Tijdens een feestelijke avond ontmoet Gabrielle echter de jonge Engelsman Louis midden in een schilderatelier vol Egon Schiele-achtige naaktportretten. Louis herinnert zich meteen een ontmoeting met Gabrielle enkele jaren geleden, bij de opvoering van de opera Madame Butterfly in Firenze. Daar vertrouwde Gabrielle hem een geheim toe: ze heeft al heel haar leven het gevoel dat een fatale catastrofe haar te wachten staat, als een beest dat haar beloert en wacht om toe te slaan. Tussen de twee confidantes ontstaat er al snel een ingetogen romance die nooit volledig mag ontluiken. “Is het niet gevaarlijk om de toekomst te kennen?” vraagt Gabrielle op een gegeven moment. Angst doet leven, weet ze. Als melodrama lijkt de tragedie tussen deze star-crossed lovers bij voorbaat onafwendbaar.

Enter Las Vegas, 2014. Champagne, Schönberg en Egon Schiele ruimen plaats voor het hallucinogene 2C-B en tongzoenen met wildvreemden op trap-muziek; de 35mm-film wordt vervangen door een digitale widescreen (in 2044 is er steeds een beklemmende 4:3-beeldverhouding). In contemporain Hollywood is Gabrielle een van de vele jonge actrices die haar weg omhoog probeert te boksen met allerlei minderwaardige acteerklusjes. Ondertussen past ze op de villa van een rijke man. Terwijl Louis in 1910 Gabrielle nog het hof maakte met alle gepaste burgerlijke terughoudendheid, is hij nu een incel vol ressentiment, een seksueel gefrustreerde jongeman die zijn vrouwenhaat wil botvieren met een ultieme daad van vergelding. Bonello haalde de mosterd voor deze incarnatie van Louis uit de realiteit, meer bepaald bij de massamoordenaar Elliot Rodger. Net als Rodger vlogt Louis zijn misogyne bekentenissen. Wanneer hij Gabrielles rode Ford Mustang ’s nachts achtervolgt in zijn zwarte SUV, krijgt het ‘beest’ plots een heel letterlijke betekenis. Meer en meer ontpopt dit segment zich als een slasherfilm. Dit keer speelt Bonello meer met het te verwachten einde, dat in een glitchende loop van dezelfde scène zichzelf nog probeert te ontkrachten vooraleer het te laat is.

La Bête toont zich een zeer zelfbewuste film, zowel in het gebruik van genrepastiches, een resem technische vindingrijkheden als in de soms te nadrukkelijke reflectie over technologie. Toch schildert de film bijwijlen een clevere chiaroscuro van oud en nieuw. Zo vormen poppen een centraal motief. Georges’ poppenfabriek schakelt in 1910 over van porselein naar celluloïde, dat meer realisme toelaat. Wanneer Louis na het bestellen van pannenkoeken vraagt hoe men eigenlijk de gelaatsuitdrukkingen van poppen bepaalt, zegt Gabrielle dat er maar één uitdrukking is, die iedereen tevreden moet houden. Ze doet de neutrale, emotieloze gezichtsexpressie lang genoeg na om je oncomfortabel bij te voelen. De scène geldt als een vooruitspiegeling van ‘Poupée Kelly’, de als mens nagemaakte robot die Gabrielle in 2044 moet begeleiden in de tijd tussen haar DNA-zuiveringssessies.

De meest interessante parallel tussen oud en nieuw blijft echter meer impliciet. Zowel in 1910 als in 2014 raadpleegt Gabrielle een waarzegster voor haar angsten, de ene keer in een bewierookte woonkamer en onder hypnose, de andere keer via een krakkemikkige video-oproep met Gina Fortune Telling. Beide waarzegsters mystificeren hun eigen activiteiten met allerlei dubbelzinnigheden en voor interpretatie vatbare symbolen. In de toekomst doet ook de AI zich voor als een dergelijk orakel dat de toekomst kan voorspellen, maar dan wel via rationele, wetenschappelijke principes. Daarvoor is een volledige kennis van het verleden onontbeerlijk. Tussen de twee vormen van waarzeggerij vindt er een drastische onttovering plaats. Waar traditionele waarzeggerij bovendien nog ruimte laat voor het onbekende, probeert AI die net in de kiem te smoren. Als angst al doet leven, dan is deze levensvatbare angst enkel mogelijk als de toekomst volstrekt incognito blijft.

Wat de AI via DNA-zuivering belooft, is een volledige kennis van onze voorbije levens, en daaruit volgend een toestand van ataraxie of zielsrust. Daartegenover staat het romantisch-fatalistische idee van het ‘beest’, de onheilspellende catastrofe die Gabrielle in al haar levens besluipt. La Bête suggereert dat net het onbekende in elke mens ons tot individu maakt. Net wat we níét van onszelf weten, maakt dat we ons blijvend kunnen omvormen, transformeren. Dat verborgene weerhoudt zich niet enkel voor onszelf, maar idealiter ook voor het algoritmische web van bits en bytes dat ons in de toekomst meer en meer zal proberen te doorgronden.